آنچه از آثار تاریخی مكه به جای مانده است (1)

در تصاویر زیر خطوطی كه روی سنگها حكاكی شده و در بر دارنده آیات كلام الله مجید میباشد به خط كوفی و متعلق به صدر اسلام، یعنی قرن چهارم و پنجم هجری است.
این سنگها بیشتر در منطقه مكه وجود داشته و در اماكن مساجد و ساختمانهای دیگر نصب بوده است.
خط كوفی نام خطی از خطوط اسلامی است كه منسوب به شهر كوفه بوده و گفته میشود كه در آنجا شكل گرفته و توسعه یافته است. نخستین نسخههای قرآن با این خط نوشته میشد.
از سد? سوم هجری به بعد با فراگیر شدن خط نسخ و دیگر دبیرههای نوآوری شده بهتدریج كاربرد خط كوفی كمتر شد تا اینكه پس از سده پنجم هجری تقریباً كنار گذاشته شد و دیگر آن همهگیری پیشین را نداشت و بیشتر كاربرد تزئینی و محدود یافت.
خط كوفی بیشتر متشكل از خطوط مستقیم و زاویهدار است و كمتر انحنا یا دور در آن مشاهده میشود، اغلب شیوههای نگارش این خط با حركتهای عمودی و افقی ممتد و بلندی همراه است.
هرچند در نسخههای متأخر این خط نقطهگذاری و اعراب دیده میشود اما در بیشتر متونی كه به این خط در سدههای نخست اسلامی نوشته شده نقطههایی برای نشان دادن حركتهای حروف (زیر و زبر) آمده و اثری از نقطهها برای تفكیك حروف مشابه نیست.
هرچند قدیمیترین نمونههای باقی مانده از قرآن با خطوطی ابتدایی و تكامل نیافته نگارش شدهاند اما تقریباً میتوان گفت همزمان با ظهور اسلام، خط كوفی هم شكل گرفت و قرآن با خط كوفی نوشته شد و بعدها با سوادآموزی یاران و شاگردان محمد این خط وسعت یافت.
در سدههای اولی? اسلامی در پی نیاز به داشتن خطی منزه كه بتوان آن را بدون غلط خواند خط كوفی مراحل تكامل را بهسرعت طی كرد. خط یا دبیر? عربی و به تبع آن خط كوفی كه رسمیترین و سازمانیافتهترین شیوه نگارش این خط بود اصلاحات و ابداعاتی را در كمتر از دو سده تجربه كرد تا به خطی كامل برای ثبت قرآن و سایر متون تبدیل شود.
البته این تغییرات با مخالفتهایی نیز مواجه بود و گروهی معتقد بودند كه باید قرآن همچنان به همان شكل زمان محمد نوشته شود. اما سرانجام نیاز شدید به خطی بر اساس قاعده و نظم آسان بر نظر محافظهكاران پیروز شد.
با گذشت زمان و به ویژه پس از سده پنجم هجری كاربرد نوشتاری و كتابت كوفی به خطوط نسخ و محقق واگذار گردید و خط ثلث نیز در كتیبهنگاری گوی سبقت را از كوفی ربود.
با گسترش اسلام و كشورگشایی مسلمانان خط كوفی به عنوان خط عمومی اسلام به شرق و غرب سرزمینهای اسلامی راه یافت و با ورود به هر سرزمینی، این خط تحت تأثیر فرهنگ و تمدن آنجا تغییراتی پذیرفت و به خط محلی آن سرزمین یا شهر مشهور شد.
افزون بر آن با گسترش خطوطی چون نسخ و محقق كاربرد كوفی برای نگارش متن قرآن كاهش پیدا كرد و بیشتر برای كتیبههای تزئینی در سرلوح كتابها یا بر روی بناهای مختلف بهكار رفت.
نظرات :