کوه ابوقبیس
یکشنبه 27 مرداد 1392
كوهی كه كعبه با سنگ های آن ساخته شده است
كوه ابوقُبَیس یكی از شش كوهی كه كعبه با سنگ های آن ساخته شده است. كوه مقدس مشرف بر مسجدالحرام كه در فضیلت این كوه آورده‌اند زمانی كه حجرالاسود از بهشت فرود آمد، در این كوه به ودیعت گذاشته شد.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی حج، كوه ابوقبیس در شمال شرقی مسجدالحرام و مشرف بر آن است[1]و شعب ابی‌طالب از آن‌جا آغاز می‌شود. ارتفاع آن را از سطح دریا 420 متر و از سطح دامنه 120 متر دانسته‌اند.[2]به گفته ناصرخسرو، این كوه گنبدی شكل بوده است[3]؛ ولی امروزه آن را تراشیده‌اند. ابوقبیس را نخستین[4]و برترین[5]كوه زمین خوانده‌اند.
نام این كوه برگرفته از اسم شخصی از قبیله مَذْحِج[6]یا اِیاد[7]است كه برای نخستین بار بر دامنه آن خانه‌ای ساخت.[8]به گفته برخی چون ابوقبیس بن شالح از قبیله جُرهُم بر اثر اختلاف با خویشاوندان خود به این كوه پناه برد و دیگر خبری از او بازنیامد، آن كوه به این نام شهره شد.[9]برخی نیز با توجه به مناسبت معنایی ابوقبیس با «قَبَس» (قطعه‌ای از آتش) گفته‌اند كه حضرت آدم(علیه السلام) از این كوه آتش برگرفت.[10]نام‌های ابوقابوس و شیخ الجبال نیز بر ابوقبیس اطلاق شده است.[11]
در فضیلت این كوه آورده‌اند كه چون حجرالاسود از بهشت فرود آمد، در این كوه به ودیعت گذاشته شد. سپس ابراهیم آن را در ساخت كعبه به كار برد.[12]در طوفان نوح نیز حجرالاسود در این كوه به امانت نهاده شد. در دوران جاهلیت این كوه را «امین» می‌خواندند.[13]نیز آن را محل استجابت دعا دانسته[14]و گفته‌اند كه یكی از شش كوهی است كه سنگ‌های كعبه از آن فراهم شده است.[15]
ابوقبیس كوهی مقدس و پیش و پس از اسلام، محترم بوده است. ابراهیم(علیه السلام) بر این كوه می‌ایستاد و مردم را به انجام مناسك حج فرامی‌خواند.[16]بر پایه گزارشی، در یكی از سال‌های پیش از هجرت، پیامبر با معجزه خویش ماه را دو نیم كرد؛ نیمی از آن بر كوه قعیقعان و نیم دیگر بر فراز كوه ابوقبیس بود.[17]گفته‌اند كه قبر آدم، شیث بنآدمو حوا همسرآدمدر غار كنز این كوه واقع شده است.[18]اِشراف این كوه بر مسجدالحرام موجب می‌شد تا گاه برای آگاه‌كردن مكیان از فراز این كوه به آنان خطاب كنند. از فریاد دادخواهی مردی زبیدی كه به حلف الفضول* انجامید[19]و نیز دعوت عمومی پیامبر از قریش برای پذیرش اسلام، بر فراز همین كوه خبر داده‌اند.[20]
در سده‌های نخستین اسلامی، بر فراز این كوه، مسجد ابراهیم[21]را ساختند كه بعدها به مسجد بلال شهرت یافت.[22]این مسجد یا منسوب به ابراهیم خلیل[23]بوده یا ابراهیم قبیسی[24]یا تاجری هندی كه در سال 1275ق. آن را بنا نهاده است.[25]از دیگر بناهای بر فراز این كوه، می‌توان به مسجد شق القمر، كاروانسرای ملا محمد یزدی[26]و مأذنه‌ای اشاره كرد كه به دست عبدالله بن مالك خزاعی در زمان هارون الرشید عباسی ساخته شد.[27]در سال‌های اخیر، بخشی گسترده از روی كوه مسطح گشته و بر آن، كاخ و مهمانسرای حكومتی ساخته شده است.[28]
[1]. معجم البلدان، ج1، ص80؛ مراصد الاطلاع، ج3، ص1066.
[2]. تاریخ و آثار اسلامی مكه، ص95.
[3]. سفرنامه ناصر خسرو، ص119.
[4]. اخبار مكه، ازرقی، ج1، ص32.
[5]. شفاء الغرام، ج1، ص525.
[6]. الجبال و الامكنه، ص27.
[7]. اخبار مكه، ازرقی، ج2، ص267.
[8]. اخبار مكه، ازرقی، ج2، ص265، 267؛ معجم البلدان، ج1، ص80؛ الجبال و الامكنه، ص27.
[9]. الروض الانف، ج3، ص90.
[10]. شفاء الغرام، ج1، ص50.
[11]. شفاء الغرام، ج1، ص50.
[12]. تاریخ یعقوبی، ج1، ص26-27.
[13]. اخبارمكه، ازرقی، ج2، ص265-266؛ معجم البلدان، ج1، ص80.
[14]. شفاء الغرام، ج1، ص524.
[15]. شفاء الغرام، ج1، ص179.
[16]. السیر و المغازی، ج2، ص72؛ اخبار مكه، ازرقی، ج2، ص203؛ بحار الانوار، ج12، ص91.
[17]. السیرة النبویه، ج2، ص116-117.
[18]. شفاء الغرام، ج1، ص519-520.
[19]. المنمق، ص52؛ التنبیه و الاشراف، ص179؛ البدایة و النهایه، ج2، ص291.
[20]. امتاع الاسماع، ج3، ص219؛ سبل الهدی، ج2، ص343.
[21]. اخبار مكه، ازرقی، ج2، ص202.
[22]. قاموس الحرمین، ص205.
[23]. اخبار مكه، ازرقی، ج2، ص202.
[24]. اخبار مكه، ازرقی، ج2، ص202.
[25]. تحصیل المرام، ج1، ص502-503.
[26]. موسوعة مكة المكرمه، ج1، ص551.
[27]. اخبار مكه، فاكهی، ج3، ص87؛ موسوعة مكة المكرمه، ج1، ص551.
[28]. سرزمین یادها و نشانه‌ها، ص89.
نظرات :