محمد بن عبدالوهاب اهل نجد است؛ پدر او عالمی فاضل، متقی و مزکّی بود، اما روش فرزند، برخلاف روش اوست، تا پدر بود افکار خود را ابراز نمی‌کرد؛ اما بعد از فوت پدر در سال 1160 ه‍.ق کم‌کم افکار ابن تیمیه را گرفت و احیا کرد. اما خیلی از ابن تیمیه پیش­تر رفت؛ زیرا گاهی ابن تیمیه برخی از توسل­ها را تجویز می­کرده است، ابن تیمیه در کتابی به نام الاذکار، نقل می­کند که زمانی پای عبدالله بن عمر خواب رفت و او متوسل به پیامبر اکرم9 شد و شفا یافت. او این را نقل و تجویز می‌کند. اما محمد بن عبدالوهاب این توسل را تجویز نمی‌کند و با استادش در این مورد مخالف است. محمد بن عبدالوهاب کتاب‌ها و نظریات ابن تیمیه را مطالعه کرد و تمام مطالب ایشان را به نحوی سخت­تر و کوبنده‌تر مطرح کرد.

اما چه شد که مکتب ایشان پا گرفت و مکتب ابن تیمیه خاموش شد؟ پیش­تر گفته شد ابن تیمیه در دمشق ظهور کرد که در آنجا دانش رواج داشت. اما محمدبن عبدالوهاب در منطقة نجد ظهور کرد. منطقه‌ای که مردم آن بی‌سواد بودند و عمدتاً آگاهی از کتاب و سنت نداشتند و فقط از پدران و مادران مسائلی را شنیده بودند، بنابراین عقاید عبدالوهاب در آنها نفوذ کرد.

اما دلیل مهم پا گرفتن مکتب وی، هم‌پیمانی او با آل‌سعود است. در همان اوایل، آل سعود با ایشان پیمان بستند که بازوی نظامی محمدبن عبدالوهاب باشند، به شرطی که امور دینی با آنها و در نسل آنها باشد، ولی سیاست و حکومت با آل سعود و در نسل آل سعود باشد. امروز هم این پیمان باقی است. از همان زمان که پیمان بسته‌اند در تمام این چند قرن، حکومت، نظامی‌گری و قدرت در دست آل سعود است. فتوا و موقوفات و غنائم، همه و همه در دست شیخ و‌ آل شیخ است. این اتحاد باعث شد که این مکتب در نجد گسترش یابد.

دولت عثمانی احساس خطر می‌کرد، از این رو مکرر به آنها حمله کرده و آنان را دستگیر می­کرد، اما نجد به لحاظ آب و هوا به گونه­ای بود که عثمانی‌ها نمی­توانستند در آنجا دوام بیاورند. بالأخره کم و بیش تبلیغ می‌کردند تا زمانی که خلافت عثمانی در سال 1300 شمسی فرو ریخت. با فروپاشی عثمانی کشورهای اسلامی که امتی واحد بودند، به چند کشور تبدیل شدند. استعمار پیر انگلستان قرار شد که نجد و حرمین شریفین را در اختیار آل سعود قرار دهد. آنها هم با قوت و قدرت حرمین شریفین را گرفتند، از نَجد تا مکّه، طائف و جدّه در قلمرو آنها قرار گرفت. با این همه موفق به اشاعه مکتب خود نشدند تا وقتی که در آنجا نفت کشف شد. قدرت دلار و ریال از یک طرف، و کسانی را که تربیت کردند از طرف دیگر، سبب شد که این مکتب از حرمین به نقاط دیگری منتقل شود. گروهی را با زر می‌خرند و گروهی را هم با زور؛ اگر زر و زور از دست اینها گرفته شود این مکتب در دنیا مشتری ندارد. خواهیم گفت که این مکتب چیزی نیست که بتواند نسل جوان را مجذوب خود کند. اما از آنجا که حرمین شریفین و منبر مکه و مدینه دست اینهاست، و از آن طرف قدرت ریالی دارند و استعمار هم با اینها همدست و هماهنگ است، بنابراین توانستند در دنیا خودشان را نشان بدهند.

منبع: درسنامه مرزبانی از مكتب اهل بیت/ آیة الله جعفر سبحانی/ مؤسسه فرهنگی ـ هنری مشعر/ تابستان1391