ابن تیمیه با نگارش و انتشار دو کتاب به‌نام‌های الرسالة الحمویة و العقیدة الواسطیة، در قرن هشتم هجری، مسائل نوینی را در باب دین مطرح کرد که واکنش جهان اسلام را در پی داشت.

اندیشه‌های ابن تیمیه مربوط به فروع دین اسلام نبود، بلکه اصول اسلام و قواعد کلی آن را نشانه رفته بود.

او در این دو کتاب، خصوصاً العقیدة الواسطیة، برای خدا جهت قائل شد؛ یعنی خدا را در بخشی به نام «عرش» قرار داد. وی عرش را در قرآن، به سریر و کرسی معنا کرده است؛ در حالی که در قرآن، واژة «عرش» و «سریر» هر کدام در مورد خاصی کاربرد دارند.

«سریر» به معنای جایگاهی برای استراحت کردن و نشستن است؛ مانند: «جَلَس علی السریر»، اما از واژة «عرش» برای نشان دادن مقام و قدرت استفاده می­شود. اما ابن تیمیه «عرش» را به معنای «سریر»، و «استوی» را به معنای «جلوس» گرفته است: «الرَّحْمنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوى»[1] ای انَّ الله جَلَس علی السریر.

اگر سریرش عرش اوست، عرش باید به انداز? وجود خدا باشد. او می‌گوید عرش کمتر از وجود خداست و پاهای خدا بیرون از آن است. سخنی را به ابن تیمیه نسبت می­دهند و گفته‌اند: او اولین بار جهت را برای خدا ثابت کرد و گفت خدا در عرش هست که از عوارض این نظریه این است که بر خدا جسمیت عارض می‌شود.

ابتدا علما و بزرگان دمشق و بعد از آن، علمای مصر، رساله‌هایی در نقد ایشان نوشتند و ایشان را به توبه دعوت کردند، اما او توبه نکرد و زندانی شد. هنگامی که از زندان آزاد شد باز به اشاعة افکارش پرداخت.

با مطالعة آثار وی مکتب ابن تیمیه را می­توان در چهار محور خلاصه کرد:

1. تجسیم، تشبیه و اثبات جهت برای خدا

وی از روایات ضعیفی که حنابله نقل کرده‌اند، بهره گرفته و برای خدا نوعی جسم و جهت قائل شده است؛ یعنی تشبیه خالق به مخلوق. از آنجایی که این مسئله با تنزیه حق تعالی مغایر است، علمای اسلام آن را برنتافته و علیه وی قیام کردند؛ چنانچه قرآن کریم می‌فرماید:

«..لَیْسَ كَمِثْلِهِ شَیْ‏ء ...».[2]

«وَ هُوَ الَّذی فِی السَّماءِ إِلهٌ وَ فِی الارْضِ إِلهٌ وَ هُوَ الْحَكیمُ الْعَلیمُ».[3]

«وَ هُوَ مَعَكُمْ أَیْنَ ما كُنْتُمْ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصیرٌ».[4]

«وَ لَمْ یَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ».[5]

2. پایین آمدن مقام انبیا و اولیای الهی

وی بر این عقیده است که انبیا و اولیای الهی بعد از مردن هیچ فرقی با افراد عادی ندارند؛ حتی گاهی منکر عصمت هم می‌شود. وی گمان می­کند بعد از وفات انبیا و اولیا، کار تمام است و آنها هیچ نوع رابطه‌ای با این جهان ندارند و ما نمی‌توانیم با آنها رابطه داشته باشیم.

3. انکار فضایل امام علی7 و اهل بیت7

وی روایاتی که در فضائل امام علی (ع) و ائمه اطهار (ع) وارد شده را انکار کرده و در حقیقت یک نوع نصب خّفی[6] در کلام وی وجود دارد. حتی آلبانی، حدیث‌شناس معاصر که مورد وثوق همة علمای حدیث اهل سنّت و مقلّد ایشان است می‌گوید: «ایشان در فقه احادیث تسرّع[7] به خرج داده است».

وی هنگامی که به حدیث غدیر می‌رسد، منکر آن می‌شود؛ چنانچه آلبانی می‌گوید: «به خاطر تسرّع، این حدیث را منکر شده، اطراف حدیث را ندیده، جمع نکرده و منکر شده است».

ابن تیمیه ردّی بر کتاب مرحوم علامه حلی (منهاج الکرامة فی معرفة الامامة) نوشته است به نام منهاج السُّنّة که در آن، بسیار بدزبانی کرده است.

ابن‌حجر می‌گوید: «ابن تیمیه برای کوبیدن این رافضی، ]یعنی علامه حلّی[ به قدری پیشرفت کرده که حتی احادیث مُسلّمی که در حق علی7 و اهل بیت او هست را انکار کرده است.»

ابن حجر هیثمی در کتاب الفتاوى الحدیثة می­نویسد:

و ایّاک ان تصغی الی ما فی کتب ابن تیمیه و تلمیذه ابن قیم الجوزیه وغیرهما من «مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عَلى‏ عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلى‏ سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ وَ جَعَلَ عَلى‏ بَصَرِهِ غِشاوَةً فَمَنْ یَهْدیهِ مِنْ بَعْدِ اللَّهِ»^[8] وکیف تجاوز هؤلاء الملحدون الحدودة وتعدو الرسومة وفرقو الشریعة والحقیقة فظنّوا بذلک انهم علی هدی من ربهم ولّیسُوا کذلک.[9]

4. تفریق بین مسلمانان

در زمان فتوحات مغول و قتل‌عام مردم که مسلمانان در تمام زمینه‌ها و در تمام شهرها نیاز به وحدت کلمه داشتند، ایشان باعث اختلاف شد؛ درحالی که مغول می‌خواست دمشق را بگیرد ـ حتی پدر ابن‌‌تیمیه از ترس مغول از سرزمین خود «حرّان» کوچ کرد و ساکن دمشق شد‌ ـ در چنین اوضاعی که مهم­ترین مسئله در بین مسلمانان وحدت بود، ابن تیمیه با طرح مسائل جدید، باعث اختلاف در بین مسلمین و جهان اسلام شد.