چون در آن محلّ درختی بنام ـ سَمُرة ـ بوده و پیغمبر اكرم ـ صلی اللّه علیه و آله و سلم ـ در زیر سایه آن درخت فرود می‌آمدند و نماز می‌خواندند و محرم می‌شدند. بنام ـ الشجرة ـ معروف گردیده است. و در زیر این درخت ـ اسماء دختر محمد بن ابی بكر ـ به دنیا آمده است.[?]

اسامی دیگر این میقات
آن را «ذوالحلیفة» (حُلَیْفَةْ از كلمه حلفة گرفته شده كه آبی بوده بین دو قبیله: بن جشم بن بكر بن هوازن و بنی خفاجه كه هر دو منسوب به عقیل بودند.)[?]
و آبار علی و یا آبیار علی (منطقه مسجد شجره از مناطق كشاورزی بوده و بدون شك توسط علی بن ابی طالب ـ علیه‌السلام ـ چاه‌هائی در آنجا زده شده كه از آن استفاده می‌شده، كه به آبار علی معروف گشته است، البته چاه‌های دیگری هم بوده، رسول خدا ـ ص ـ قبل محرم شدن در یكی از این چاه‌ها خود را شستشو داده و غسل نموده است.)[?][?]نامیده‌اند كه هر كدام جهت و وجهی دارد.

موقعیت جغرافیایی مسجد شجره
این مسجد در (حدود) ?? كیلومتری مدینه منوره به طرف مكه واقع شده و میقات كسانی است كه از این ناحیه به سوی بیت الله الحرام می‌روند.

جایگاه مسجد شجره بین مواقیت
این میقات معتبرترین میقات‌ها است؛ زیرا رسول گرامی اسلام ـ ص ـ و بعضی از همسران آن حضرت و ائمه معصومین ـ علیهم السلام ـ از آنجا محرم گشته‌اند.

مسجد شجره در كلام امام صادق
از امام صادق ـ علیه السلام ـ سؤال شد چرا رسول خدا ـ ص ـ در میان میقات ها عنایت و توجهش به این میقات بیشتر بوده است و بیشتر از آنجا محرم گردیده‌اند؛ بلكه از مواقیت چهارگانه دیگر محرم نشده‌اند.
حضرت فرمود: وقتی رسول خدا ـ ص ـ به معراج رفت و به سوی آسمان‌ها سیر داده شد، آنگاه كه برابر مسجد شجره رسید، فریاد برآمد «یا محمّد»، رسول خداـ ص ـ جواب داد: «لبّیك»، سپس به او گفته شد: «آیا تو یتیمی نبودی كه پناهت دادیم و آنگاه كه تو را بر سر دو راهی یافتیم هدایتت كردیم.» وقتی این كلمات را شنید فرمود:
«إن الحمد و النعمة لك والملك، لاشریك لك»؛ «همانا ستایش و نعمت‌ها و سلطنت مخصوص تو است.»
امام صادق ـ علیهالسلام ـ فرمود: به همین جهت رسول خدا ـ ص ـ از مسجد شجره محرم می‌گشت نه از دیگر مواقیت.[?]

احرام پیامبر از مسجد شجره
رسول خدا ـ ص ـ از این میقات سه مرتبه جهت زیارت بیت الله الحرام محرم گردیدند:

سال هشتم هجرت
در سال هشتم هجرت پس از غزوه بنی مصطلق، ماه رمضان و شوال را در مدینه به سر برد و دوّم ماه ذیقعده آهنگ عمره مفرده نمود، و به همگی اعلان كرد و حتی كفار قریش نیز فهمیدند كه او عزم عمره دارد. به همراه عدّه زیادی از یاران (گفته شد همراهان رسول خدا ـ ص ـ، ??? نفر بودند و بعضی ???? نفر و بعضی دیگر ???? نفر هم نقل كرده‌اند.) به سوی ذوالحلیفه آمد. در این سفر چهار تن از زنان به نام‌های ام سلمه (همسر رسول خدا) و ام عماره، ام منیع و ام عامر اشهلی نیز همراه بودند كه اینان اعم از مهاجرین و انصار بودند.
نماز ظهر را در مسجد شجره خواندند سپس جلو درب محرم گشتند و ذكر تلبیه «لبّیك اللّهمّ لبّیك، لبّیك لا شریك لك لبّیك، إنّ الحمد و النعمة لك و الملك، لاشریك لك» را بر زبان جاری كردند و بدین ترتیب بسیاری از یاران آن حضرت درمسجد شجرهمحرم گشتند و سپس عازم مكه معظمه گردیدند كه با منع كفّار، منتهی به صلح حدیبیه گشت.[?][?][?]

عمرةالقضاء
در سال هفتم هجرت در روز دوشنبه ششم ذی‌ قعده رسول خدا ـ ص ـ جهت احرام عمره مفرده به مسجد شجره رفت، این احرام به‌جایاحرامعمره‌ای بود كه در سال گذشته از آن حضرت فوت شده بود و همان افرادی‌كه درسال ششم با رسول خدا ـ ص ـ در حدیبیه شركت داشتند دوباره همراهی نمودند، مگر چند نفری كه در خیبر به شهادت رسیده یا فوت كرده بودند.
آن روز چون به ذوالحلیفه رسیدند نماز ظهر را اقامه فرمودند و بعد از آن محرم گردیدند و به سوی مكّه معظّمه حركت كردند.
در این سفر رسول خدا ـ ص ـ ?? شتر جهت قربانی به همراه داشتند كه با سربلندی و موفّقیت، بعد از مدت كوتاهی وارد مكه معظّمه شدند و اعمال خود را به پایان رساندند و طبق قرارداد سه روز ماندند و سپس به مدینه منوره بازگشتند. این عمره به «عمرةالقضاء» معروف گشت.
ابن‌اثیر با اختلاف مختصری در خروج رسول خدا ـ ص ـ از مدینه كه می‌نویسد: در ماه ذی حجه رسول خدا با ?? شتر برای عمره رفت.[?][10]

حجّةالوداع
سعید بن محمد بن جبیر از پدرش نقل می‌كند كه روز شنبه ?? ماه ذیقعده رسول خدا ـ ص ـ از مدینه منوره به سوی مكه معظمه به طرف ذوالحلیفه خارج شد. ـ در آن سال یعنی سال یازدهم هجرت مردم را توصیه به رفتن به حجّ می‌نمود ـ نماز ظهر را دو ركعتی در ذوالحلیفه به‌جا آورد و سپس محرم گشت. بعضی گفته‌اند: آن روز را به شب رساند و شب در مسجد شجره بیتوته كرد تا این‌كه همه یاران به همراه قربانی‌های خود جمع شوند، سپس فردایش نزدیك ظهر محرم گردید. در آن سال رسول خدا ـ ص ـ از ناحیه خود و علی بن ابی طالب ـ ع ـ قربانی نمود و حجش را به پایان رسانید.[11][12]

ساختمان مسجد شجره
با تأمّل در احادیث و روایاتی كه از امام چهارم زین‌العابدین و امام ششم «جعفر بن محمد» ـ علیهم‌السلام ـ و مالك بن أنس فقیه اهل مدینه و... نقل شده روشن می‌شود كه ساختمان مسجد در جای درخت سمره بوده است. و همچنین در كتاب «المناسك و اماكن طرق الحج و معالم الجزیرة» كه در قرن سوم هجری تألیف شده، از مسجد شجره به «المسجد الكبیر» یاد می‌كند و می‌گوید: در ذوالحلیفه دو مسجد متعلق به رسول خدا ـ ص ـ می‌باشد؛ اول: مسجد كبیر كه در سمت راست مكان مرتفعی به نام «بیداء» واقع شده و مردم از آنجا محرم می‌شوند و به مكه می‌روند. و مسجد دیگر مُعَرّسْ است كه در قسمت پایین «بیداء» و جهت قبله مسجد شجره واقع شده.
رسول خدا ـ ص ـ بعد از بازگشت از مكه معظمه در این مسجد بیتوته می‌كرد، و نماز می‌خواند، و صبح‌گاهان خارج می‌شد.[13]

مستحباب مسجد شجره
كتاب‌های حدیثی و فقهی مانند فروع كافی، كلینی و وسائل الشیعه، شیخ حرعاملی و جواهرالكلام در مورد مستحبات نماز در این مسجد بحث نموده‌اند.

مسجد شجره در سفرنامه‌ها
در قرن پنجم (??? ـ ??? ق» ابن جبیر می‌نویسد: چون به وادی عقیق رسیدیم مناره سفید و بلند مسجد ذوالحلیفه را مشاهده كردیم.[14][15]
در اكثر سفرنامه‌های حجّ سخن از ساختمان مسجد شجره به میان آمده است كه نیاز به یادآوری نیست. شكی نیست كه مسجد شجره تا امروز بارها تجدید بنا گردیده و امروز هم بنایی عظیم دارد و زائران زیادی را در آغوش می‌گیرد كه با فریاد ذكر تلبیه فضای ملكوتی خاصی بر آن حاكم است.

1. معجم معالم الحجاز، ج?، ص??.
2. معجم معالم الحجاز، ج?، ص??.
3. مدینه شناسی، سید محمد باقر نجفی، ج?، ص???.
4. فروع كافی، باب حج النبی، ج?، ص???، ح?.
5. وسائل الشیعه، ج?، ابواب المواقیت، ص???، ح??.
6. المغازی، واقدی، ج?، ص???.
7. تاریخ پیامبر اسلام، محمد ابراهیم آیتی، ص???.
8. سیره ابن هشام، ج?، ص???.
9. تاریخ پیام اسلام، محمد ابراهیم آیتی، ص???.
10. الكامل فی التاریخ، ابن‌اثیر، ج?، ص???.
11. الكامل فی التاریخ، ابن‌اثیر، ج?، ص???.
12. المغازی، واقدی، ج?، ص????.
13. المناسك و اماكن الطرق الحج و معالم الجزیرة، حمد الجاسر، ص???.
14. رحلة ابن جبیر، ص???.
15. مدینه شناسی، ص???.