یكی از مساجد مدینه، مسجد غمامه (مسجد ابر) است.

موقعیت جغرافیایی مسجد
زمانی كه نمازگزار در مسجد النبی به سمت قبله می‌ایستد و روی به جنوب دارد، سمت راست او غرب و سمت چپش، مدفن پیامبر(صلی الله علیه وآله) و شرق است.
در امتداد شمال غربِ مسجد، در فاصله حدود سیصد متری، چندین مسجد وجود دارد كه مهم‌ترین آنها مسجد غمامه است و سیصد متر با مسجد فاصله دارد.

مساجد همجوار مسجد
مساجد دیگر عبارتند از: مسجد علی بن ابی طالب(علیه السلام)، مسجد ابوبكر، مسجد عمر بن خطاب و مسجد عثمان ابن عفان.

اقسام مساجد بلاد اسلامی
برای شرح موقعیت این منطقه، مسجد غمامه و دیگر مساجد آن، باید به این نكته اشاره كنیم كه در شهرهای اسلامی سه نوع مسجد وجود داشته و دارد:
نخست، مسجد محل، كه برای نمازهای روزانه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
دوم، مسجد جامع، كه برای نماز جمعه است.
و سوم، مسجد عیدگاه یا مسجد مصلاّ.
سوّمین مسجد، برای برگزاری نماز عید و نماز باران ساخته می‌شود و به دلیل آن‌كه جمعیت شركت كننده در آن زیاد است، در خارج از محدوده شهر، در یك فضای باز بنا می‌شود.

وجه تسمیه مسجد به مسجد مصلاّ
عیدگاه به طور معمول، محیطی وسیع ـ حتی بدون دیوار ـ بوده و محلی برای محراب ـ گاه به صورت موقت ـ در آن مشخص می‌شده است. لذا نام دیگر این مسجد مسجد مصلا است.

نام مكان مسجد غمامه
میدان وسیعی كه مسجد غمامه و چند مسجد دیگر به نام خلفای نخ

ست در آن قرار گرفته، مناخه نام داشته یا بعدها به این نام تبدیل شده است. مناخه محلّ فرود شتران بود كه مسافرانِ زائر، از آن‌جا به عنوان بارانداز استفاده می‌كردند.
این میدان وسیع در كنار شهر، از زمان رسول خدا(صلی الله علیه وآله) محل اقامه نماز عید بوده و هر سال، آن حضرت و سپس خلفاء، در جایی از آن، به نماز می‌ایستادند.

اقامه نماز پیامبر در مسجد
از جمله محلی كه حضرت در سال‌های پایانی عمر خویش در آن‌جا اقامه نماز عید و نماز باران كرد؛ جایی است كه امروزه به نام مسجد مصلا یا مسجد غمامه شناخته می‌شود.
روایات چندی حكایت از اقامه نماز عید فطر و عید قربان در این مصلا دارد؛ از جمله ابوسعید خدری روایت كرده است كه رسول خدا(صلی الله علیه وآله) روز عید فطر و قربان به مصلاّ می‌آمد. ابتدا نماز می‌خواند؛ پس از آن در برابر صفوف نمازگزاران می‌ایستاد و به وعظ آنان می‌پرداخت. در همان‌جا بود كه اگر قصد اعزام سپاهی را داشت، آنان را می‌فرستاد یا اگر دستور دیگری داشت اعلام می‌كرد و سپس به خانه باز می‌گشت.[?][?]
افزون بر نماز عید، نماز باران (صلاة الاستسقاء) نیز به طور معمول در مصلاّی عید خوانده می‌شود.
همچنین در روایتی آمده است كه وقتی خبر مرگ نجاشی حاكم حبشه، كه از مهاجرین استقبال كرده بود، به رسول خدا(صلی الله علیه وآله) رسید، آن حضرت در محل مصلا و از دور، بر جنازه نجاشی نماز میّت خواندند.[?]

دعا خواندن پیامبر در مسجد
روایت دیگری از ابوهریره، حكایت از آن دارد كه هر گاه رسول خدا(صلی الله علیه وآله) از سفر باز می‌گشت و به مصلاّ می‌رسید، در آن‌جا به سمت قبله می‌ایستاد و دعا می‌كرد.[?]

وجه تسمیه مسجد
اقامه نماز باران در این مُصلاّ، سبب شد تا پس از استجابت دعای پیامبر(صلی الله علیه وآله) و مسلمانان، مسجد موجود به نام مسجد غمامه یا مسجد ابر نامگذاری شود.
عبد الغنی نوشته است كه وی این وجه نام‌گذاری را در كتاب‌های كهن نیافته است.[?]

بنای مسجد غمامه
بنای نخست آن، در زمان عمر بن عبد العزیز و در همان نقطه‌ای بوده است كه رسول خدا(صلی الله علیه وآله) نماز عید را برگزار كرد[?]سپس در گذر زمان، این مسجد بارها بازسازی شد و از آن رو كه مورد استفاده عامه مسلمانان بود، عنایت بیشتری نسبت به آن صورت گرفت.
بنای فعلی آن عثمانی و از روزگار عبد المجید اول عثمانی (حكومت از ???? تا ????) می‌باشد كه پس از آن در زمان سلطان عبد الحمید عثمانی (???? ـ ????) بازسازی شد.
در دوره سعودی نیز باز بر همان مبنا، ترمیم شد كه كتیبه موجود تاریخ آن را سال ???? یعنی به عهد سلطنت فهد نشان می‌دهد.
طول مسجد ?? متر، عرض آن حدود ?? متر و مساحت كلّ آن ??? متر بوده است. در سال‌های اخیر مسجد یاد شده با حفظ معماری، به صورتی نو تزیین شده است.

پانویس
?. ↑ كتاب بخاری، كتاب العیدین، ج??، ص???.
?. ↑ المساجد الأثریه، ص???.
?. ↑ كتاب مسلم، كتاب الجنائز، ح????.
?. ↑ تاریخ المدینة المنوره، ج?، ص???.
?. ↑ المساجد الأثریه، ص???.
?. ↑ وفاء الوفا، ج?، ص???.