اعمال حجّ تمتُّع‏

احرام‏

اعمال حج نیز مانند اعمال عمره با احرام آغاز مى‏شود.

1- كیفیّت احرام حج، مانند احرام عمره است، با این‏تفاوت كه درآنجابه‏نیت “عمره تمتّع “محرم مى‏شد و اكنون به نیّت “حج تمتّع “محرم مى‏شود.

2- زمان احرام حج، بعد از اعمال عمره تمتّع است تا وقتى كه بتواند به وقوف در عرفات- ظهر روز نهم ذى‏حجه- برسد.

3- مكان احرام حج، شهر مكّه است، گرچه مستحب است در حجر اسماعیل یا نزد مقام‏ابراهیم مُحرم شود.

4- تمام اعمال حج از احرام تا رمى جمرات از عبادات است و مانند نماز و سایر عبادات باید به قصد قربت و اطاعت امر خداوند انجام شود.

5- وقتى‏كه انسان براى اعمال حج محرم شد تمام كارهایى كه در احرام عمره حرام بود، بر او حرام مى‏شود.

6- آنچه در احرام عمره مستحب است در احرام حج نیز مستحب است.

وقوف در عرفات‏

حاجى، پس از احرام در مكّه، باید براى وقوف در عرفات روانه آنجا شود، و بنابراحتیاط واجب از ظهر روز نهم ذى‏حجّه تا مغرب همان روز در عرفات بماند.

1- وقوف در عرفات و سایر اعمال حج‏بجز طواف و نماز طواف- نیاز به طهارت (وضو یا غسل) ندارد، ولى مستحب است.

2- در عرفات، كار دیگرى بجز بودنِ در آنجا واجب نیست، ولى مستحبات بسیارى دارد و از بهترین مكانها براى استجابت دعاست و بهترین دعاها در آن روز دعاى‏ معروف اباعبدالله الحسین (علیه السلام) و امام زین‏العابدین (علیه السلام) است. ^[1]

وقوف در مَشعر الحرام ^[2]

بعد از مغربِ روز نهم ذى حجّه حاجیان از عرفات خارج مى‏شوند و براى انجام عملى دیگر از اعمال حج به طرف مشعرالحرام‏ حركت مى‏كنند.

1- وقتى كه حاجیان به مشعرالحرام رسیدند بنابر احتیاط واجب باید شب عید قربان را تا اذان صبح براى اطاعت امر الهى در مشعر بمانند و از اذان صبح تا طلوع آفتاب را به نیّت وقوف در مشعرالحرام در آنجا باشند.

2- در مشعر، بجز ماندن در آنجا كار دیگرى واجب نیست گر چه مستحبّات بسیارى دارد و از جمله آنها، گفتن ذكر خداوند ^[3] و جمع‏آورى سنگریزه براى‏ رمى‏جمرات است.

و نیز مستحب است این دعا را بخواند:

“الَّلهُمَّ هذِهِ جُمَعُ، الَّلهُمَّ إنِّی أسْألُكَ أنْ تَجْمَعَ لِی فِیها جَوامِعَ الْخَیْرِ، الَّلهُمَّ لاتُؤْیِسْنِیْ مِنَ الْخَیْرِ الَّذِیْ سَألْتُكَ أنْ تَجْمَعَهُ لِی فی قَلْبِی وَأطْلُبُ إلَیْكَ أنْ تُعَرِّفَنِی ماعَرَّفْتَ أوْلِیاءَكَ فِی مَنْزِلِی هذا و أنْ تَقِیَنِی جَوامِعَ الشَرِّ “. و پس از نماز صبح این دعا را بخواند:

“الَّلهُمَّ رَبَّ الْمَشْعَرِ الْحَرامِ فُكَّ رَقَبَتِی‏ مِنَ‏النَّارِ وَأوْسِعْ عَلَیَّ مِنْ رِزْقِكَ الْحَلالِ وَادْرَأ عَنِّی شَرَّ فَسَقَةِ الْجِنِّ وَالْانْسِ، الَّلهُمَّ أنْتَ خَیْرُ مَطْلُوب إلَیْهِ وَخَیْرُ مَدْعُوٍّ وَخَیْرُ مَسْؤول وَلِكُلِّ وافِد جائِزَةٌ فَاجْعَلْ جائِزَتِی فِی مَوْطِنِی هذا أنْ تُقِیْلَنِی عَثْرَتِی وَتَقْبَلَ مَعْذِرَتِی وَأنْ تَجَاوَزَ عَنْ خَطِیْئَتِی ثُمَّ اجْعَلِ التَّقْوی مِنَ الدُّنیازادِی “.

رَمى جَمره عَقَبه‏

1- پس از طلوع آفتاب روز دهم ذى حجّه (عید قربان) حجاج براى انجام بقیه اعمال حج‏ از مشعرالحرام بیرون آمده و روانه منا ^[4] مى‏شوند.

اعمال روز عید در مِنا عبارت است از:

* رَمى جَمَره عَقَبه ^[5]

* قربانى‏

* تراشیدن سر یا تقصیر

2- در منا، سه ستون سنگى وجود دارد كه اوّلین ستون، “جمره‏اولى “ودومین‏آنها، “جمرهوُسطى “و سوّمى‏را “جمره عُقبى یا عَقَبه “مى‏نامند، اوّلین كار واجب در روز عید قربان، زدن هفت عدد ریگ به جمره عقبه است.

3- هفت عدد ریگ باید به ستون بخورد، ولى لازم نیست، پشت سر هم باشد، بنابراین اگر دو عدد به ستون بخورد و سومى نخورد و چهارمى بخورد، تنها سه عددى كه به ستون خورده به حساب مى‏آید، و اگر شك كند هفت عدد خورده یا نه، باید به قدرى بزند تا یقین كند هفت عدد به جمره خورده است.

4- سنگریزه‏هایى كه براى رمى استفاده مى‏شود، باید اینگونه باشد:

* زیاد بزرگ یا ریز نباشد، به اندازه‏اى باشد كه به آن، ریگ بگویند.

* از منطقه حرم باشد، مثلا مشعرالحرام، منا یا شهر مكّه.

* خودش، یا دیگرى، پیش از این براى رمى از آن استفاده نكرده باشد.

* مباح باشد، (غصبى نباشد).

قربانى‏

1- پس از سنگ زدن به جمره عقبه، حجاج براى انجام یكى دیگر از واجبات حج، به قربانگاه رفته و یك شتر، یا گاو، یا گوسفند قربانى مى‏كنند.

2- لازم نیست خود انسان به قربانگاه برود، بلكه مى‏تواند به دیگرى نیابت بدهد تا از طرف او حیوانى را ذبح كند.

مستحبات قربانى‏

1- قربانى بسیار چاق باشد.

2- اگر قربانى، گاو یا شتر است، ماده باشد و اگر گوسفند است نر باشد.

3- خودش قربانى‏رابكشد، واگر نتواند بكشد، دست خود را بالاى دست كسى كه ذبح مى‏كند بگذارد.

4- در هنگام ذبح یا نحر این دعا را بخواند:

“وَجَّهْتُ وَجْهِیَ لِلَّذِی فَطَرَ السَّماواتِ وَالْارْضَ حَنِیفاً مُسْلِماً وَما أنَا مِنَ المُشْرِكِینَ إنَّ صَلاتِی وَنُسُكِی وَمَحْیایَ وَ مَماتِی لِلّهِ رَبِّ الْعالَمِین لا شَرِیكَ لَهُ وَبِذلِكَ امِرْتُ وَأنا مِنَ المُسْلِمِیْنَ، الَّلهُمَّ مِنْكَ وَلَكَ بِسْمِ‏اللهِ وَاللهُ أكْبَرُ، الَّلهُمَّ تَقَبَّلْ مِنِّی “.

حلق ^[6] یا تقصیر

1- پس از قربانى، حاجى باید سر را بتراشد، یا مقدارى از ناخن یا موى خود را بچیند.

2- با انجام این عمل، تمام محرّمات احرام بر او حلال مى‏شود، بجز حرام بودن زنومرد بر یكدیگر و استفاده از بوى خوش، كه آنها هم با انجام بقیه اعمال حلال خواهد شد. بنابراین، پس از تراشیدن سر یا تقصیر، مردان محرم مى‏توانند لباس احرام را بیرون آورده و لباس معمولى خود را بپوشند.

3- كسانى كه سال اوّل حج آنهاست بنابر احتیاط واجب ^[7] باید سر بتراشند و تقصیر كفایت نمى‏كند، ولى افرادى كه بار اوّل آنها نیست، مى‏توانند تقصیر كنند یا سر بتراشند.

4- بانوان باید تقصیر كنند.

5- محل حَلق یا تقصیر، مِنا است.

مستحب است هنگام حلق این دعا را بخواند:

“أللَّهُمَّ أعْطِنی بِكُلِّ شَعْرَة نُوراً یَوْمَ الْقِیامَةِ “.

اعمال مكّه‏

پس از انجام اعمال مِنا در روز عید قربان، حاجى باید براى انجام پنج عمل از اعمال حج به مكّه برگردد، ولى مى‏تواند در مِنا بماند براى بقیه اعمالى كه در مِنا شبهاى یازدهم و دوازدهم و روزهاى یازدهم و دوازدهم انجام مى‏شود و بعد از ظهر روز دوازدهم به مكّه بیاید. چون وقت انجام این اعمال تا پایان ماه ذى‏حجّه است.

اعمال مكّه عبارتند از:

* طواف حج* نماز طواف حج* سعى‏ بین صفا و مروه* طواف نساء ^[8]* نماز طواف نساء.

1- كیفیت طواف و نماز و سعى در اعمال حج، همانگونه است كه در اعمال عمره گذشت و تنها در نیّت با هم تفاوت دارد.

2- طواف نساء و نماز آن، اختصاص به مردان ندارد، بلكه بر تمام كسانى كه حج ^[9] به‏ جا مى‏آورند، واجب است.

3- پس از انجام طواف حج و نماز آن و سعى، بوى خوش هم حلال مى‏شود، و بعد از انجام طواف نساء و نماز آن، زن بر مرد و مرد بر زن كه به واسطه احرام، حرام شده بود، حلال مى‏شود.

1- یكى دیگر از واجبات حج، بیتوته (ماندن در شب) در منا است.

2- تمام حجاج؛ چه آنها كه براى اعمال بعد از مِنا به مكه رفته‏اند وچه آنها كه به مكه‏ نرفته‏اند و در مِنا مانده‏اند، باید شب یازدهم ذى‏حجه و شب دوازدهم، از اوّل تا نصف شب ^[10]، با قصد قربتْ و به عنوان یكى از اعمال حج، در منا باشند، بنابراین، آنها كه به مكه رفته‏اند، باید قبل از غروب به منا برگردند.

رمى جمرات سه گانه‏

1- در روز یازدهم و دوازدهم ذى‏حجّه، حجّاج باید به هر یك از سه ستون هفت عدد سنگ بزنند.

2- وقت رمى، از طلوع آفتاب تا غروب است، چه در روز عید یا در روزهاى یازدهم و دوازدهم.

3- كیفیّت رمى، همانگونه است كه در رمى جمره عقبه گفته شد.

4- ترتیب رمى، ابتدا باید به جمره اولى سنگ بزند و سپس به وُسطى و بعد از آن به جمره عقبه.

5- در روز دوازدهم ذى حجّه، بعد از ظهر، حجاج مى‏توانند از منا خارج شوند.

پس از بازگشت از منا كسانى كه در ایام گذشته، اعمال مكه را بجا نیاورده‏اند، باید تا پایان ذى‏الحجه، این اعمال را بجا آورند، و هر چه زودتر انجام دهند، بهتر است.

برخى از مستحبات مكه‏

1- زیاد ذكر خدا گفتن و خواندن قرآن.

2- ختم قرآن.

3- خوردن از آب زمزم و خواندن دعاى آن‏

4- نگاه به كعبه.

5- در هر شبانه روز ده مرتبه طواف كردن؛ در اول شب سه طواف، در آخر شب سه طواف، پس از اذان صبح دو طواف و بعد ازظهر دو طواف.

6- هنگام توقف در مكه به تعداد سیصد و شصت مرتبه طواف كند، اگر این مقدار نشد پنجاه و دو مرتبه و اگر آن هم ممكن نشد هر مقدارى كه بتواند.

طواف مُستحب‏

1- یكى از اعمال مستحب، طواف است.

2- طواف مستحب با طواف واجب فرقى ندارد و بجا آوردن نماز آن نیز مستحب است.

3- نماز طواف مستحب، لازم نیست نزد مقام ابراهیم خوانده شود، بلكه در هر جاى مسجدالحرام جایز است، بخصوص در موقع ازدحام مناسب است مراعات دیگران را بنمایند.

طواف وِداع‏

1- براى كسى كه مى‏خواهد از مكّه بیرون رود مستحب است طواف وداع انجام دهد.

2- طواف وداع نیز هفت شوط است و انجام نماز آن هم مستحب است.

3- مستحب است كه از خداوند متعال توفیق مراجعت را بطلبد.