اعمال عُمره تَمَتُّع‏

1- كسانى كه از بیرون مكه- فاصله 16 فرسخ و بیش از آن- براى انجام اعمال حج به مكه مى‏روند باید قبل از اعمال حج، “عُمره تَمتُّع “بجاآورند.

2- اعمال عمره تمتّع عبارتند از:

* احرام* طواف* نماز طواف* سعى* تقصیر.

اهالى مكّه و كسانى كه در فاصله كمتر از 16 فرسخ اطراف مكّه زندگى مى‏كنند، حجِّ افراد یا قِران انجام مى‏دهند كه با حجّ تمتّع تفاوت مختصرى دارد.

و كسانى كه در غیر ایّام حج براى انجام عمره به مكّه مى‏روند باید عمره مُفرده بجا آورند و اعمال آن عبارتند از:* احرام* طواف* نماز طواف* سعى* تقصیر* طواف نساء* نماز طواف نساء.

احرام

مكان احرام‏

آن دسته از زائرانى كه قبل از اعمال حج براى زیارت قبر پیامبر اكرم (صلّى الله علیه وآله (و ائمه بقیع (علیهم السلام (به مدینه مى‏روند، آنگاه كه روانه مكّه مى‏شوند، باید در مسجد شجره كه در چند كیلومترى مدینه و بر سر راه مدینه‏مكّه واقع شده است، مُحرم شوند و براى انجام بقیه اعمال به سوى مكه حركت كنند، و آنان كه از جدهّ به جُحْفه مى‏روند و از آنجا عازم مكه‏ مى‏شوند، باید در جُحفه محرم شوند.

كیفیّت احرام‏

مردان، باید تمام لباسهاى دوخته- حتى لباسهاى زیر و كوچك- را از تن درآورند و دو تكه لباس‏ندوخته به تن كنند، كه یكى را مانند لُنگ بر كمر مى‏بندند و دیگرى را بر شانه مى‏اندازند و سپس با نیّت احرام عمره تمتّع بگویند:

“لَبَّیْكَ، اللّهُمَّ لَبَّیْكَ، لَبَّیْكَ لا شَریكَ لَكَ لَبَّیْك انَّ الحَمْدَ وَالنِّعْمَةَ لَكَ وَالمُلْكَ لا شَرِیكَ لَكَ لَبَّیْكَ “^[1]

برخى از مستحبّات احرام‏

1- پیش از احرام، بدن خود را پاكیزه كند و ناخن و شارب خود را بگیرد و در میقات غسل ^[2] احرام كند.

2- درصورت‏امكان، پس‏از نماز ظهر مُحرم شود واگر امكان ندارد، پس از نماز واجب دیگر، و اگر آن هم ممكن نیست، پس از شش ^[3] یا دو ركعت نماز نافله، و در ركعت اوّل پس از حمد، سوره توحید، و در ركعت دوّم سوره جحد قُل یا أیُّها الكافِرُون‏ را بخواند، و شش ركعت افضل است و پس از آن حمد و ثناى الهى را بجا آورد و صلوات بفرستد.

3- هنگام پوشیدن دو جامه احرام بگوید:

“الْحَمْدُللهِ الَّذِی رَزَقَنی مَا اوارِی بِهِ عَوْرَتی و اؤَدّی فِیهِ فَرْضِی وَأعْبُدُ فِیهِ رَبِّی و أنْتَهِی فِیهِ إلی ما أمَرَنِی، الْحَمْدُللهِ الَّذِی‏قَصَدْتُهُ فَبَلَّغَنِی وَأَرَدتُهُ فَأعانَنِی وَقَبِلَنِی وَلَمْ یَقْطَعْ بِی وَوَجْهَهُ أرَدْتُ فَسَلِّمَنی فَهُوَ حِصْنِی وَكَهْفِی وَحِرْزِی وَظَهْرِی وَمَلاذِی‏ وَ رَجائی وَمَنْجایَ وَذُخْرِی وَعُدَّتِی فی شِدَّتِی وَرَخائِی “.

4- پس از گفتن مقدار واجب لبّیك‏ها، مستحب است بگوید:

“لَبَّیْكَ ذَا الْمَعارجِ لَبَّیْكَ، لَبَّیْكَ داعیاً الی دارِالسَّلامِ لَبَّیكَ، لَبَّیْكَ غَفّارَ الذُّنُوْبِ لَبَّیْكَ، لَبَّیْكَ أهْلَ التَّلْبِیَةِ لَبَّیْكَ، لَبَّیْكَ ذَا الجَلالِ وَالْاكرامِ لَبَّیْكَ، لَبَّیْكَ تُبْدِئُ وَالْمَعادُ إلَیْكَ لَبَّیْكَ، لَبَّیْكَ تَسْتَغْنی و یُفْتَقَرُ إلَیْكَ لَبَّیْكَ، لَبَّیْكَ مَرْهُوْباً وَمَرْغُوباً إلَیْكَ لَبَّیْكَ، لَبَّیْكَ إلهَ الْحَقِّ لَبَّیْكَ، لَبَّیْكَ ذَا النَّعْماءِ وَالْفَضْلِ الْحَسَنِ الْجَمِیلِ لَبَّیْكَ، لَبَّیْكَ‏ كَشَّافَ الْكُرَبِ الْعِظامِ لَبَّیْكَ، لَبَّیْكَ عَبْدُكَ وَابْنُ عَبْدَیْكَ لَبَّیْكَ، لَبَّیْكَ یا كَرِیْمُ لَبَّیْكَ “.

قطع لبّیك‏

كسى كه براى عمره تمتّع محرم شده است، وقتى كه خانه‏هاى مكّه پیدا شد بنابر احتیاط واجب تلبیه را قطع كرده و نباید لبیك بگوید.

محرّمات احرام‏

انسان، پس از پوشیدن لباس احرام و نیّت و گفتن لبّیك محرم مى‏شود و در مدت احرام، باید از كارهایى كه بر محرم حرام است، بپرهیزد، مجموع كارهاى‏حرام بیست و چهار تاست كه چهار تاى آن، فقط بر مردان حرام است و دو تاى آن بر بانوان و بقیه آنها بر مردان و زنان مُحرم حرام است.

* محرمات مشترك بین زن و مرد:

1- شكار حیوانات صحرایى.

2- آمیزش و هرگونه استفاده شهوانى دیگر.

3- عقد كردن- خواندن عقد ازدواج یا شاهد بودن بر عقد.

4- استمنا؛ یعنى كارى كند كه از خودش منى بیرون آید.

5- استعمال عطریات، مانندِ زدن عطر به بدن یا لباس یا بوییدن آن.

6- سرمه كشیدن.

7- نگاه كردن به آینه.

8- فسوق (دروغ‏گفتن، فحش‏دادن و فخر فروشى)

9- جِدال؛ یعنى‏گفتنِ “لاوالله»، یا “بلى والله “.

10- كشتن جانورانى كه در بدن ساكن مى‏شوند؛ مانند شپش.

11- انگشتر به دست كردن براى زینت و حنا بستن.

12- روغن مالیدن به بدن، هر چند بوى خوش نداشته باشد.

13- زدودن مو از بدن.

14- بیرون آوردن خون از بدن.

15- ناخن گرفتن.

16- كندن دندان یا كشیدن آن؛ هر چند خون نیاید.

17- كندن یا قطع كردن درخت یا گیاهى كه در محدوده حرم ^[4] روییده باشد.

18- سلاح به همراه داشتن.

* آنچه فقط بر مردان حرام است:

1- پوشیدن جامه دوخته.

2- پوشیدن چیزى كه تمام روى پا را بگیرد؛ مثل كفش یا جوراب.

3- پوشاندن سر.

4- سایه قرار دادن بالاى سر، در حال پیمودن مسافت‏بین دو منزل مثلا از مسجد شجره تا مكّه.

* آنچه فقط بر زنان محرم حرام است:

1- پوشیدن زیور براى زینت. ولى بیرون آوردن زیورهایى كه از قبل به طور متعارف در بدن داشته، لازم نیست.

2- پوشاندن صورت با روبند و امثال آن.

برخى از محرّمات احرام در غیر حال احرام نیز حرام است ولى در حال احرام گناهى است بزرگتر و گاهى كفّاره دارد، و برخى از آنها به طور معمول اتّفاق نمى‏افتد.

طواف‏

كسى كه براى انجام عمره تمتّع محرم شده و وارد مكه مى‏شود، باید به نیّت طواف، هفت مرتبه به دور خانه كعبه كه در مسجدالحرام است بگردد.

احكام طواف‏

1- طواف را باید از مقابل گوشه‏اى از كعبه كه حَجَرُالاسوَد ^[5] در آن است، آغاز كند و در همان جا به پایان ببرد. ^[6]

2- خانه كعبه، در حال طواف باید در طرف چپ طواف كننده باشد، بنابراین اگر در حال حركت، رو به كعبه باشد، یا عقب عقب برود، صحیح نیست.

3- طواف كننده باید به دور حِجر اسماعیل ^[7] هم بگردد؛ یعنى به هنگام طواف داخل حِجْر نرود.

4- طواف كننده باید با طهارت طواف كند؛ یعنى با وضو باشد و غسلى بر عهده او نباشد و نیز بدن و لباس وى پاك باشد، همانگونه كه نماز مى‏خواند.

برخى از مستحبات طواف‏

در حال طواف مستحب است بگوید:

“ألَّلهُمَّ انّی أسْألُكَ بِاسْمِكَ الَّذی یُمْشی بِهِ عَلی طَلَلِ الماءِ كَما یُمْشی بِهِ عَلی جُدَدِ الْارْضِ وَأسْألُكَ بِاسْمِكَ الّذِی یَهْتَزُّ لَهُ عَرْشُكَ وَأسْألُكَ‏بِاسْمِكَ‏الَّذِی تَهْتَزُّ لَهُ اقْدامُ مَلائِكَتِكَ وَأسْألُكَ بِاسْمِكَ الَّذِی دَعاكَ بِهِ مُوْسی مِنْ جانِبِ الطُّورِ فاسْتَجَبْتَ لَهُ وألْقَیْتَ عَلَیْهِ مَحَبَّةً مِنْكَ وَأسْألُكَ بِاسْمِكَ الذَّی غَفَرْتَ بِهِ لِمُحَمَّد (صلّی الله علیه وآله (ماتَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَما تَأخَّرَ وأتْمَمْتَ عَلَیْهِ نِعْمَتَكَ “.

سپس حاجت خود را بطلبد.

و نیز مستحب است در حال طواف بگوید:

“ألَّلهُمَّ إنَّی إلَیْكَ فَقِیرٌ و إنِّی خائِفٌ مُسْتَجِیرٌ فَلا تُغَیِّرْ جِسْمِی ولاتُبَدِّلْ اسْمِی “.

وصلوات بر محمد (صلّى الله علیه وآله (وآل محمد (علیهم السلام (بفرستد بخصوص وقتى كه به در خانه كعبه مى‏رسد، و بخواند این دعا را:

“سائِلُكَ فَقِیرُكَ مِسْكِینُكَ بِبابِكَ، فَتَصَدَّقْ عَلَیْهِ بِالْجَنَّةِ، ألَّلهُمَّ الْبَیْتُ بَیْتُكَ وَالْحَرَمُ حَرَمُكَ وَالْعَبْدُ عَبْدُكَ وَهذا مَقامُ الْعائِذِ بِكَ الْمُسْتَجِیرِ بِكَ مِنَ النَّارِ فَأَعْتِقْنِى وَوَالِدَیَّ وَأهْلِى وَوُلْدی وَإخْوانِىَ‏ الْمُؤمِنِینَ مِنَ النَّارِ یا جَوادُ یا كَریمُ “.

و وقتى كه به حجر اسماعیل رسید رو به ناودان، سر را بلند كند و بگوید:

“ألَّلهُمَّ أدْخِلْنِی الْجَنَّةَ و أجِرْنِی مِنَ النَّارِ بِرَحْمَتِكَ وَعافِنِی مِنَ الْسُّقْمِ وَأوْسِعْ عَلَیَّ مِنَ الرِّزْقِ الْحَلالِ وَادْرَأْ عَنِّی شَرَّ فَسَقَةِ الْجِنِّ وَالْانْسِ وَشَرَّ فَسَقَةِ الْعَرَبِ وَالْعَجَمِ “.

و چون از حجر بگذرد و به پشت كعبه برسد بگوید:

“یاذَا الْمَنِّ وَالطَّوْلِ یاذَا الْجُوْدِ وَالْكَرَمِ إنَّ عَمَلِی ضَعِیفٌ فَضاعِفْهُ لِی وَتَقَبَّلْهُ مِنِّی إنَّكَ أنْتَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ “.

چون‏به ركن یمانى‏برسد دست به دعا بردارد و بگوید:

“یااللهُ یاوَلِیَّ الْعافِیَةِ و خَالِقَ الْعافِیَةِ ورَازِقَ الْعافِیَةِ وَالْمُنْعِمُ بِالْعافِیَةِ وَالْمَنّانُ بِالْعافِیَةِ والمُتَفَضِّلُ بِالْعافِیَةِ عَلَیَّ وَعَلی جَمِیعِ خَلْقِكَ یارَحْمنَ الدُّنْیا وَالآخِرَةِ وَرَحِیمَهُما صَلِّ عَلی مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد وَارزقْنَا الْعافِیَةَ وَتَمامَ الْعافِیَةِ وَشُكْرَ الْعافِیَةِ فِی الدُّنْیا وَالآخِرَةِ یا أرْحَمَ الرَّاحِمینَ “.

پس سر را به جانب كعبه بلند كند و بگوید:

“الْحَمْدُللهِ الَّذِی شَرَّفَكِ وَعَظَّمَكِ‏ وَالْحَمْدُ للهِ الَّذی بَعثَ مُحَمَّداً نَبِیّاً وَجَعَلَ عَلیّاً اماماً أللَّهُمَّ اهْدِ لَهُ خِیارَ خَلْقِكَ وَجَنِّبْهُ شِرارَ خَلْقِكَ “.

و چون میان ركن یمانى و حجرالأسود برسد بگوید:

“رَبَّنا آتِنا فِى الْدُّنیا حَسَنَةً وَفِى الْاخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنا عَذابَ النَّارِ “.

نماز طواف‏

1- كسى كه عمره بجا مى‏آورد باید پس از انجام طواف، دو ركعت نماز، به نیّت نماز طواف بخواند.

2- نماز طواف باید در مسجدالحرام و نزد مقام ابراهیم ^[8] خوانده شود و احتیاط واجب آن است كه پشت مقام بجا آورد، به طورى كه مقام ابراهیم (علیه السلام) بین او و خانه كعبه واقع شود. و بهتر است هر چه مى‏تواند نزدیكتر بایستد (نه به طورى كه مزاحم دیگران باشد) و اگر به واسطه زیادى جمعیت نمى‏تواند پشت مقام نماز بخواند، در یكى از دو طرف آن، نزدیك مقام بجا آورد.

مستحب است پس از نماز طواف، حمد و ثناى الهى را به جا آورده و صلوات بر محمد و آل‏محمد (صلّى الله علیه وآله) بفرستد و از خداوند عالم طلب قبول نماید و بگوید:

“اللَّهُمَّ تَقَبَّلْ مِنِّی وَلاتَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنِّی، الْحَمْدُ للهِ بِمَحامِدِهِ كُلِّها عَلی نَعْمآئِهِ كُلِّها حَتّی یَنْتَهِیَ الْحَمْدُ إلی ما یُحِبُّ وَیَرْضی، ألَّلهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّد والِ مُحمَّد وَتَقَبَّلْ مِنِّی وَطَهِّرْ قَلْبِی وَزَكِّ عَمَلِی “.

سعى بین صفا و مروه‏

پس از انجام نماز طواف، حاجى باید هفت مرتبه فاصله دو كوه كوچك بین صفا و مَروه را، كه امروزه به صورت سالنى ساخته شده و كنار مسجدالحرام قرار دارد، بپیماید.

1- سعى، باید از صفا آغاز و به مروه ختم شود.

2- پیمودن فاصله صفا تا مروه یك‏مرتبه و برگشتن از مروه‏به‏صفا مرتبه دوم به حساب مى‏آید، بنابراین هفت شَوطِ سعى، بر مروه به پایان مى‏رسد.

3- نشستن و استراحت كردن و رفع خستگى بر صفا و مروه و بین آن، جایز است و اگر در بین سعى باشد، باید از همانجا كه سعى را قطع كرده ادامه دهد.

4- سعى بین صفا و مروه، لازم نیست با وضو و طهارت انجام شود، گرچه احتیاط مستحب است.

5- سعى در طبقه دوّم اشكال دارد، چون بالاتر از كوه است.

مستحبات‏

مستحب است پس از نماز طواف، و پیش‏ از سعى، قدرى از آب زمزم بیاشامد و بر سر و پشت و شكم خود بریزد و بگوید:

“ألّلهُمَ‏اجْعَلْهُ عِلْماً نافِعاً وَرِزْقاً واسِعاً وَشِفاءً مِنْ كُلِّ داء و سُقْم “.

سپس با آرامى دل و بدن، بالاى صفا رفته و به خانه كعبه نظر كند و به ركنى كه حجرالأسود در آن است رو نماید و حمد و ثناى الهى را بجا آورد و نعمتهاى الهى را بخاطر بیاورد، آنگاه این اذكار را بگوید:

“اللهُ أكْبَرُ “هفت مرتبه.

“الْحَمْدُللهِ “هفت مرتبه.

“لا الهَ الّا اللهُ “هفت مرتبه.

 “لا إلهَ الّا اللهُ وَحْدَهُ لاشَرِیْكَ لَهُ، لَهُ المُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ یُحْیِی وَیُمیتُ وَهُوَ حَیٌّ لایَمُوْتُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَهُوَ عَلی كُلِّ شَیْ‏ء قَدِیْرٌ “سه مرتبه.

پس صلوات بر محمد و آل محمد (صلّى الله علیه وآله (بفرستد.

سپس بگوید:

“الْحَمْدُللهِ “صد مرتبه.

“سُبحانَ اللهِ “صد مرتبه.

و هنگام سعى مستحب است در قسمتى از فاصله صفا و مروه كه اكنون با خط و چراغ سبز رنگ مشخص شده “هَروَلَه “كند؛ یعنى مانند شتر تند برود و در وقت برگشتن نیز هروله در همان قسمت مستحب است و از براى زنها هروله نیست.

آنگاه كه از صفا مى‏آید وقتى به محل هروله رسید بگوید:

“بِسْمِ اللهِ وَبِاللهِ، وَاللهُ أكْبَرُ، وَصَلَّی اللهُ عَلی مُحَمَّد وَأهْلِ بَیْتِهِ، أللَّهُمَّ اغْفِرْ وَارْحَمْ وَتَجاوَزْ عَمّا تَعْلَمُ انَّك أنْتَ الْاعَزُّ الْاجَلُّ الأكْرَمُ، وَاهْدِنِی لِلَّتِی هِیَ أقْوَمُ أللَّهُمَّ إنَّ عَمَلِی ضَعِیفٌ، فَضاعِفْهُ لِی وَتَقَبَّلْهُ مِنِّی، أللَّهُمَّ لَك سَعْیی، وَبِكَ حَوْلِی وَقُوَّتِی تَقَبَّلْ مِنِّی عَمَلِی یا مَنْ یَقْبَلُ عَمَلَ الْمُتَّقِینَ “.

و همین كه از محل هَروَله گذشت بگوید:

“یاذَا الْمَنِّ وَالْفَضْلِ وَالْكَرَمِ وَالْنَّعْماءِ والجُوْدِ اغْفِرْ لِی ذُنُوْبِی، إنَّهُ لایَغْفِرُ الذُّنُوبَ إلّا أنْتَ “.

و هنگامى كه بر مروه رسید [چنانچه ممكن است‏] آنچه را كه در صفا گفته شد بجا آورد و بخواند دعاهاى آنجا را به ترتیبى كه بیان شد.

و پس از آن بگوید:

“أللَّهُمَّ یا مَنْ أمَرَ بِالْعَفْوِ یا مَنْ یُحِبُّ الْعَفْوَ یا مَنْ یُعْطِی عَلَی الْعَفْوِ، یامَنْ یَعْفُو عَلَی الْعَفْوِ یا رَبَّ الْعَفْوِ، الْعَفْوَ الْعَفْوَ الْعَفْوَ “.

و مستحب است در گریه كردن كوشش كند و خود را به گریه وادارد و در حال سعى دعا بسیار كند و بخواند این دعا را:

“أللَّهُمَّ إنِّی أسْألُكَ حُسْنَ الْظَّنِّ بِك عَلی كُلِّ حال وَصِدْقَ النِّیَّةِ فی التَّوَكُّلِ عَلَیْكَ “.

تقصیر

1- حاجى پس از سعى، باید تقصیر كند؛ یعنى قدرى از ناخن یا موى سر یا صورت خود را بچیند، كه با این عمل، اعمال عمره تمتّع به پایان مى‏رسد.

2- بعد از آنكه شخص مُحرم تقصیر كرد هر چه به واسطه احرام بر او حرام شده بود حلال مى‏شود و مى‏تواند لباس احرام را از تن بیرون آورد.

3- پس از انجام عمره تمتّع، حاجیان در مكه مى‏مانند تا وقتى كه بار دیگر براى حج محرم شوند و به عرفات بروند. امروزه به جهت كثرت جمعیت وشلوغى راه كه احتمال نرسیدن به موقع به عرفات مى‏باشد، روز هشتم مُحرم مى‏شوند و شب عرفه به عرفات مى‏روند، هر چند اگر روز نهم مُحرم شوند و بروند و ظهر روز نهم در عرفات باشند مانع ندارد.

منبع: مناسك مختصر حج/ محمد حسین فلاح زاده‏/ نشر مشعر/بهار 1382