شهر کوفه

كوفه در هشت کیلومتر ی شرق نجف اشرف بركرانه رود فرات قرار دارد. این سرزمین 22 متر از سطح دریا ارتفاع دارد و در شرق آن رود فرات، در غرب آن صحرا و در شش کیلومتر ی جنوب غربی آن شهر باستانی حیره واقع شده است. در وجه تسمیه كوفه چند قول وجود دارد : یکی آن كه (كوفه به معنای جایی است كه در آن ریگ و شن باشد (. برخی نیز گفته اند : (به سبب وجود كوه كوچكی در آن جا، كه به كوفان معروف است، این منطقه را كوفه نامیده اند .( شهر كوفه، از مه مترین شهرهای جهان اسلام است. طبق روایات، این شهر مدفن بسیاری از انبیاء اوصیا، اولیا، صلحا وعلماست. تاریخ بنای ابتدایی شهر به طور دقیق معلوم نیست. آنچه مسلّم است، قدمت زیاد این شهر است. شهر كوفه در سال 17 ه. ق پس از فتح قادسیه و مدائن به دستور خلیفه دوم، توسط سعد وقّاص تجدید بنا شد. از آن پس، این شهر، دارالهجره مسلمین بوده و به قب ةالاسلام معروف شده است. سالها مركز علم و فرهنگ و سیاست بوده و در طول تاریخ اسلام، حوادث تلخ و شیرین فراوان به خود دیده است.

به هنگام هجوم سپاه اسلام به ایران و تسخیر مدائن، این شهر آب و هوای مطلوبی برای حضور دائمی نیروهای جنگ جو نداشت وچون فتح سایر قسمت های ایران وابسته به ماندگاری نیروی نظامی یا ایجاد اردوگاهی برای حضور مستمر نیروهای جنگ جو بود خلیفه دوم دستور داد تا سرزمینی مناسب پیدا كنند و سلمان فارسی محل كوفه را برای این منظور انتخاب كرد. در آن هنگام كوفه را به سبب وجود ریگ زاری از شن سرخ (سهله ( می گفتند. سعد بن ابی وقاص كه این مكان را برای ایجاد اردوگاه مناسب دید، به احداث آن اقدام كرد. در سال انتخاب این منطقه به عنوان اردوگاه اختلاف نظر وجود دارد،

امّا اتفاق منابع تاریخی برهفدهم هجری است. جایی كه بعدها در آن شهر كوفه ساخته شد، ریگ زار و صحرای شن بود و به نظر می رسد تا قبل از اسلام منطقه مسكونی نبود. اما با استناد به برخی از روایت های ایرانی، این جا شهری بود كه هوشنگ پیشدادی، از پادشاهان افسانه ای ایران باستان، آن را ساخت و سعد آن جا را بازسازی كرد كرد. آن چه كه روشن است در این مكان به هنگام حكومت ساسانیان قلعه و دژ وجود داشت و بدان سبب آن را قبل از اسلام (سورستان ( می نامیدند و سور در فارسی به معنای دیوار و حصار است. برای شهر كوفه حاكمانی از سوی خلیفه تع یین می شد كه نخستین آن سعد بن ابی وقاص، فاتح ایران، بود.

پس از آن، خلیفه، عمار بن یاسر و چندی بعد ابوموسی اشعری را والی این شهر كرد تا این كه در 36 ق، پس از جنگ جمل و شكست سپاه ناكثین، امام علی (ع) پایتخت را از مدینه به كوفه انتقال داد و از آن پس، مركز خلافت اسلامی حدود پنج سال به این شهر منتقل شد. كوفه پس از صلح امام حسن (ع) ، برای همیشه از پایتختی افتاد. ولی موقعیت استراتژ یکی خویش را به سبب حضور نیروهای جنگ جو حفظ كرد و در میان شهرهای عراق هم چنان به عنوان مركزیتی در برابر شام قرار داشت و آبستن حوادث زیادی شد. یاران و صحابه امام علی (ع) ندای حق طلبانه خویش را از این شهر به گوش دمشق و معاویه رساندند. كسانی چون حجر بن عدی، میثم تمار، كمیل بن زیاد، عمروبن حمق خزاعی و... تا پای جان در دفاع از علی (ع) و اهل بیت (ع) ایستادند. امروزه مزار باشكوه برخی از آنان حاكی از آن ایثارها و جان فشانی ها است.

در آغاز دعوت عباسی، كوفه یکی از مراكز استراتژیك و مهم دعوت بود و سفاح، نخستین خلیفه عباسی، مدت كوتاهی در آن جا اقامت گزید تا اینكه شهر هاشمیه را به عنوان پایتخت خلافت اسلامی انتخاب كرد. از آن به بعد كوفه اهمیت خود را از دست داد و تنها در ابتدای این دوران به سبب آشكار شدن قبر مطهر امام علی (ع) در نزد كی یهای این شهر، رونق گذشته خود را بازیافت و به سبب توجه حاكمان و پادشاهان شیعی یا برخی از خلیفه ها به مرقد امام علی (ع) ، به كوفه نیز توجه خاصی شد و این شهر نیز همانند سایر شهرهای عراق محل حضور، سكونت و زیارت شیعیان گردید.

کوفه و اهل بیت ع

با همه فضیلتهایی که برای شهر كوفه گفته می شود اما مردم گذشته این شهر نسبت به اهل بیت (ع) كارنامه ای درخشان از خود برجای نگذاشته اند، مزاج رنگانگ مردم این شهر، عهدشكنی ها و پیمان شكنی های آنان در دوره های متعدد، سست عنصری و جهالت آن ها، كه در عصر امام علی (ع) باعث ظهور جریان انحرافی خوارج و نیز واگذاری خلافت به بنی امیه شد، همگی مستندی بر مدعای این سخن است. بالاتر از آن، دعوت نامه های فراوان مردم این شهر و سپس بی وفایی به عهد خود به هنگام قیام امام حسین (ع) و عدم حمایت جدی از نماینده ایشان، مسلم بن عقیل، و سرانجام اهل بیت رسول الله ص، چهره ای نه چندان مطلوب از این سرزمین و مردم آن ترسیم كرده است. با وجود این، برخی از شیعیان و دوست داران اهل بیت در این شهر كوشیدند تا وفاداری خود را به آرمان هایشان نشان دهند. توابین افرادی بودند كه خود برای امام حسین (ع) نامه نوشتند و او را به كوفه دعوت كردند ولی نتوانستند به او بپیوندند و در كربلا حضور یابند. لذا در سال 65 ق در یك قیام، جان خود را با خدای خویش معامله كردند و برای قبولی توبه خود از این كوتاهی بزرگ، آن را با خون خود مهُر كردند. یك سال بعد، مختار ابن ابی عبیدة ثقفی، كه یکی از هدف های قیام خود را گرفتن انتقام خون شهیدان كربلا اعلام كرده بود، كوفه را تسخیر كرد. مردم و جوانان این شهر و دوست داران اهل بیت (ع) جوانمردانه در كنار او ایستادند. بیشتر آنان از موالی و یا عجم بودند و بیست هزار

تن از آنان در سپاه مختار حضور یافتند. گفته اند كه در سپاه او كسی جز به فارسی صحبت نمی كرد. مختار موفق شد با تلاش ابراهیم بن مالك اشتر، فرمانده سپاهش، سپاه عبیدالله بن زیاد را در نزد یکی كوفه شكست دهد و همه مسببان و عاملان شهادت امام حسین (ع) و اهل بیت او را به قتل برساند؛ اگرچه یك سال بعد، با شكست مختار، مصعب بن زبیر، انتقام سختی از مردم كوفه گرفت و بسیاری را قتل عام كرد.

شهر کوفه از منظر روایات

برای كوفه از قول پیامبر اسلام (ص) و امامان معصوم (ع) فضیلت های فراوانی نقل كرده اند : از پیامبر اكرم (ص) نقل است: (خداوند متعال چهار شهر را برگزید، سپس فرمود ((والتین والزیتون وطور سینین وهذا البلد الامین). (التین، مدینه؛ زیتون، بیت المقدس؛ طورسینین، كوفه؛ هذا البلد الامین، مكه است (. امیرالمؤمنین (ع) فرمود : این كوفه شهر ما و كوی ما و جایگاه پیروان ما است.و از آن حضرت روایت است كه فرمود : (تُربَةٌ تُحِبُّنا وَ نُحِبُّها .)

ابن قولویه از امام باقر (ع) نقل می كند كه كسی از ایشان پرسید :

كدام سرزمین پس از حرم خدا و رسولش افضل است؟ پاسخ فرمود : (كوفه كه ز یكه و طاهره است، در آن قبور پیامبران و اوصیاء صادقین است. در آن جا مسجد سهله است كه خداوند هیچ پیامبری را نفرستاد مگر آن كه در آن جا نمازگزارد و در آن عدل خداوند آشكار و استوار شده است. آن جا مكان فرود پیامبران، اوصیاء و صالحین است (. از امام صادق (ع) نیز نقل شده است : (كوفه حرم خدا و حرم رسول خدا (ص) و حرم علی بن ابی طالب (ع) است،

نماز در آن برابر است با صد ركعت نماز در جاهای دیگر (. در روایت دیگری از امام صادق (ع) آمده است : (كوفه باغی از باغ های بهشت است.

کوفه مرکز خلافت علی علیه السلام

اوج شهرت و عزبت و افتخار شهر كوفه، زمانی است كه امام علی (ع) در سال 36 ق این شهر را مركز حكومت اسلامی قرار داد. این امر، كوفه را به مركزی مهم برای فعالیتهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، بدل كرد و باعث اقبال طوایف و قبایل جامعه اسلام یبه این شهر شد.

خروج امام (ع) از مدینه و گزینش كوفه برای مركز خلافت، كار آسانی نبود؛ همچنان كه گریزی از آن نبود. درست همانند زمانی كه رسول خدا ص، شهر مكه را، با آن همه قداست، ترك كرد. ورود امام علی (ع) به كوفه را نیز باید نوعی هجرت برای حفظ دین از دست پیمان شكنان و فاسدانی چون معاویه دانست.

كوفه ای محرم اسرار علی شاهد خطبه و گفتار علی

اماکن مقدس شهر کوفه

الف- مسجد كوفه و آثار دینی آن

یکی از آثار مهم و زیارتی كوفه، مسجد تاریخی این شهراست. این مسجد شاید نخستین بنایی باشد كه به هنگام احداث شهر برپاكردند، زیرا وقتی سعد بن ابی وقاص این منطقه را برای استقرار دائم سپاهیان اسلام در نظر گرفت، نخستین اقدام او بنای مسجدی برای عبادتمردم بود.

امیر مؤمنان (ع) در یك خطبه ی طولانی، ویژگی های مسجد كوفه را بیان می فرماید : ای اهل كوفه، خداوند به شما نعم تهایی عطا فرموده كه به هیچ كس عطا نكرده است. از برتری محل برگزاری نماز شما این است كه اینجا خان هی آدم، نوح و ادریس؛ و عبادتگاه ابراهیم خلیل و عبادتگاه برادرم خضر بود و امروزه محل عبادت و مناجات من است.سپس در ادامه فرمود : وَ لَیأتِیَن عَلَیهِ زَمانٌ یَكُونُ مُصَلَّی المَهدَیّ (ع) مِن وُلدی و مُصَلّی كُلِّ مؤمِنٍ. و لایَبقی عَلَی الاَرضِ مُؤمِنٌ اِ كانَ بِه، حَنَّ قَلبُهُ اِلَیه برای مسجد كوفه زمانی فرا م یرسد كه محل برگزاری نماز مهدی (ع) از تبار من و محل عبادت هر مؤمن میشود.

هیچ مؤمنی در روی زمین نمی ماند، جز این كه به این مسجد بیاید، یا قلبش برای این مسجد پَر بزند. و در آخرین فراز از همین حدیث فرمود : آن را هرگز فرو نگذارید، با نماز زاردن در آن به خداوند تقرب بجو یید، برای برآورده شدن نیازهای خود به انجا روی بیاورید. اگر مردمان م یدانستند كه چه بركتی در آن هست، از هم هی اقطار زمین به سوی آن م یشتافتند، اگر چه با سینه خیز بر روی برفها باشد. آنگاه امیر مؤمنان (ع) دست بر سینه نهاده فرمود : (ما دَعا فیهِ مَكروُبٌ بِمَسألَةٍ فی حاجَةٍ مِنَ الحَوائجِ ا أجابَ هالله و فَرجَ عَنهُ كُربَتَهُ (؛ هیچ غ مزد های در این مسجد حاجتی از حوائج خود را از خدا مسألت نمی کند، جز این كه خداوند او را حاجت روا می کند و اندوهش را می زداید.

ومفضل گوید : در محضر امام صادق (ع) بودم، هنگامیك‌ه در آخر بازار سرّا جها (زین فرو شها(، به طاق زیّاتین (روغ نفروش ها( رسیدیم، از اسب پیاده شد و به من فرمود : انِزِل، فَاِن هذاالموَضِعَ كانَ مَسجَدَ الكُوفَه اِ وَالل الذی خَطّهُ آدَم (ع) و اَناَ أكرَهُ آن ادخُلَهُ راكِباً. پیاده شو، زیرا اینجا جزو نخستین مسجد كوفه است كه حضرت آدم (ع) آن را طرح ریزی كرده بود، من دوست ندارم كه سواره، وارد آن شوم.ونیزامام صادق (ع) فرمود : نِعمَ المَسجّدُ الكُوفَة، صَلّی فیهِ اَلفُ نَبِیّ و اَلفُ وَصِیَ؛ مسجد كوفه، چه مسجد خوبی است، هزار پیامبر و هزار وصی پیامبر در آن نمازگزارده اند . هم چنین امام صادق (ع) فرموده اند : (هیچ بنده صالح و پیامبری نیست مگر آن كه در مسجد كوفه نماز نگزارده باشد...قبله این مسجد باغی از باغ های بهشت است، ... .( امام رضا (ع) فرمود : مسجد كوفه خان هی حضرت نوح بود؛ اگر كسی یك صد بار وارد شود، یك صد بار خداوند برای او آمرزش مینویسد؛ زیرا دعای طلب آمرزش حضرت نوح در آن جاست. منظور از این دعا، دعای رَبِّ اغفِر لی وَلِوالِدَیَّ وَلِمَن دَخَلَ بَیتَیَ مُؤِمنا سوره نوح، آیه 28 م یباشد.

نماز در مسجد کوفه

از امام باقر (ع) روایت است : (اگر مردم می دانستند در مسجد كوفه چیست، هر آینه زاد و توشه سفر از مكان دور برمی داشتند. به درستی كه نماز واجب در آن برابر بایك حج و نماز نافله برابر با یك عمره است .( واز امام صادق (ع) نقل است : (نماز را در چهار مكان می توان تمام خواند : 1 مسجد الحرام 2 مسجد النبی 3 حرم امام حسین (ع) 4 مسجد كوفه .( امام صادق (ع) فرمود : (إنَّ الصّلاةَ المَكتَوبَةَ فیهِ لَتَعدِلُ اَلفَ صَلاةِ، و أنَّ النّافِلَةَ فیهِ لَتعدِلُ خَمسَ مِائةَ صَلاةِ و أنَّ الجُلُوسَ فیهِ بِغَیرِ تَلاوَةِوَ لاذِكرٍ لَعِبادَةٌ (؛ نماز واجب در مسجد كوفه معادل یك هزار نماز و نماز مستحبی معادل 500 نماز می باشد.

نماز حاجت در مسجد كوفه

از امام صادق (ع) روایت شده : هر كس دو ركعت نماز در مسجد كوفه به جای آورد و در هر ركعت بعد از حمد این سور هها را بخواند : (ناس ،( (فلق ( ،( اخلاص ( ،( كافرون ( ،( نصر ( ،( قدر ( و (اعلی (؛و بعد از سلام نماز و تسبیح حضرت زهرا (س) هر حاجتی از خدا بخواهد، خداوند حاجتش را برآورده و دعایش را مستجاب خواهد فرمود؛ ا نشاءالله .

نماز مسافر در مسجد كوفه

نظر مراجع معاصر نسبت به نماز مسافر در مسجد كوفه مختلف است، از جمله :

• تخ ییر در تمام شهر کوفه ( امام خمینی (ره) ، آیت الله خوئی ،، آیت الله فاضل لنکرانی ، آیت الله تبریزی ، آیت الله خامنه ای ، آیت الله مكارم شیرازی ، آیت الله سیستانی (

• در مسجد كوفه نماز قصر است ( آیت الله شبیری زنجانی (
• احتیاط واجب نماز قصر است( آیت الله اراكی ، آیت الله بهجت (

• در مسجد قدیم كوفه مسافر مخیر بین نماز تمام وقصر است، و اما در قسمت توسعه یافته احتیاط واجب قصر است ( آیت الله گلپایگانی (

• تخ ییر در مسجد كوفه، حتی قسمتها ی جدید . ( آیت الله صافی (

آثار دینی داخل مسجد كوفه

-1 محرا بهای مسجد كوفه : در سمت قبل هی مسجد كوفه، دو محراب به عنوان محراب امیر مؤمنان (ع) موجود است. علامة مجلسی و محدّث نوری نكات فراوانی را برای تع یین محراب شهادت امیر مؤمنان (ع) نقل كرده اند و سرانجام به این نتیجه رسیده اند كه احتمالاً یکی از انها محراب ضربت خوردن مولی و دیگری محراب عبادت آن حضرت باشد. و لذا بهتر است از هر دو محراب تبرّك شود.

-2 دكّة القضاء : دكّة القضاء سکوئی بود در مسجد كوفه كه امیرالمؤمنین (ع) در آنجا قضاوت می كرده است و ستون كوتاهی در آنجا بوده كه بر روی آن این آیه شریفه را نوشته بود هاند (انَّ اللهَ یَأمُرُ بِالْعَدْلِ وَالأِحْسانِ (، مشهور آنست كه اعمال دك ةالقضا و بی تالطشت را بعد از همه اعمال مسجد كوفه بجا بیاورند. بله روزگاری مسجد كوفه مركز داوری و دادرسی مولای متقیان، امیر مؤمنان، علی (ع) بود و به هنگام ظهور نیز مركز داوری و دادرسی فرزند برومندش حضرت بقی ةالله (ع) خواهد بود.

-3 بَیتُ الطَّشت : كه متّصل است به دكّ ةالقضا؛ بَی تالطّشت همان مكانی است كه یکی از معجزات امیرالمؤمنین (ع) در آنجا اتفاق افتاد و داستانش چنین است : دختری برای استحمام، میان آب نهر رفته بود، زالویی وارد بدنش شده و با م یكدن خون، كمك‌م بزرگ شده و باعث متورّم شدن شكمش می شود. برادران آن دختر به او بدگمان شده و تصمیم به قتل وی می گیرند و برای حكم آن، نزد میرالمؤمنین (ع) می آیند. آن حضرت دستور داد در كنار دكة القضا خیمه ای زدند و دخترك را در آن خیمه نشاندند؛ آن گاه به قابله كوفه امر كرد كه آن دختر را معاینه كند. قابله پس از معاینه گفت : این دختر آبستن است. حضرت برای اثبات بی گناهی دختر، دستور داد، طشتی مملو از لجن آوردند و دخترك را روی آن نشاندند. زالو با استشمام بوی لجن از شكم دختر بیرون آمد و با این معجزه، امیرالمؤمنین (ع)، بی گناهی آن دختر را ثابت كرد.

-4 د ةَّكَ المعراج : در شب معراج، حضرت رسول (ص) از خداوند رخصت خواست و در اینجا فرود آمد و دو ركعت نماز خواند؛ به همین سبب اینجا را دك ةالمعراج نام نهاد هاند. قال ابوعبدالله ( : (ع) ... انَِّ رَسُو لالله (ص) لَمّا أسِریَ بهِِ الیَ السَّماء قالَ لهَُ جَبَرئیل : أتدَری أینَ أنتَ یا مُحَمّد؟ أنتَ السّاعَةَ مُقابلُِ مَسجِد كُوفان قالَ (ص) فَاستَأذِن لی أُصَلی فیهِ رَكعَتَینِ، فَنَزَل فَصَلیّ فیهِ...) امام صادق (ع) فرمود : ... هنگامی كه رسول خدا (ص) در سیر معراج آسمانی بود، جبرئیل به او گفت : آیا می دانی كه هم اكنون كجایی؟ هم اینك تو درمقابل مسجد كوفه قرار دادری. پیامبر (ص) فرمود : از خداوند برایم اجازه بگیر دو ركعت نماز در آن جا بخوانم؛ پس پیامبر فرود آمد و در مسجد کوفه نماز خواند...

-5 مقام حضرت آدم (ع) : این جا مقام یاست كه خداوند، توفیق توبه به آدم (ع) داد، در آیه 37 سوره بقره م یخوانیم : (فَتَلقََّی آدَمُ مِنْ رَبهِِّ كَلمِِاتٍ فَتَابَ عَلیَْهِ إنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ) ؛ (آدم از پروردگار خود كلماتی دریافت داشت و با آن توبه كرد و خدا نیز توبه او را پذیرفت(. در روایات متعددی كه از طریق اهل بیت (ع) وارد شده است می خوانیم كه مقصود از كلمات، تعلیم اسماء بهترین مخلوق خدا یعنی محمد و علی و فاطمه و حسن و حسین (ع) بوده است و آدم با توسّل به این كلمات از درگاه خداوند تقاضایی بخشش نمود و خدا او را بخشید

6- مقام سفینه نوح : این مكان كه به مقام (سفینه نوح ( مشهور است، شهرت این مكان، به خاطر روایات فراوانی است كه محل ساخت كشتی، نوح، فوران آب از تنور و محل فرود كشتی (جودی) را، مسجد كوفه م یدانند كه به برخی از آنها اشاره می شود : امام صادق (ع) فرمود : فَعَمِلَ نُوحٌ سَفینَتهُ فی مسجِد الكُوفه بِیَدِهِ، فَأتی بِالخَشَبِ مِن بُعدٍ حَتّی فَرَغَ مِنها؛ حضرت نوح (ع) كشتی را با دست خود در مسجد كوفه ساخت.

امیرمؤمنان (ع) در ضمن شمارش ویژگی های مسجد كوفه فرمود : (فیهِ نجََرَ نوٌحٌ سَفینَته، و فیهِ فارَ التّنَورُ، و بهِ كانَ بیَتُ نوُح و مَسجِدُهُ، ... ؛( (حضرت نوح (ع) كشتی اش را در آنجا ساخت، از تنور نیز همان جا آب جوشید، خانه نوح و محل عبادت او نیز آنجا بود. ..(. و در آیه 44 سوره هود، خداوند می فرماید : }وَقیِلَ یاَ ارَضُ ابلْعَِی مَاءكِ وَ یاَ سَمَاء أقلعِِی وَ غِیضَ المَْاء وَ قُضِیَ الأَمْرُ وَ اسِتَوَتْ عَلیَ الجُْودِیِّ وَ قیِلَ بعُْدا للّقَْوْمِ الظَّالمِِینَ{؛ ( و گفته شد ای زمین! آب خود را فرو بر، و ای آسمان، ]از باران[ خودداری كن و آب فرو كاست و فرمان گزارده شده و ]كشتی[ بر جودی قرار گرفت؛ و گفته شد : دور باد قوم ستمكار(. امام صادق (ع) در تفسیر این آی هی شریفه فرمود : (هنگامیك‌ه كشتی نوح به وسط مسجد كوفه رسید، خدا به زمین فرمان داد كه آب خودش را فرو ببرد (.( فَبَلعََت مائها مِن مَسجِدِ الكُوفَه، كَما بدََءَ الماءُ مِنهُ (؛ (پس زمین آب خودش را از مسجد كوفه فرو برد، چنان كه در آغاز نیز از همان جا شروع شده بود.)

مراقد وآثار دینی اطراف مسجد كوفه

•مرقد مسلم بن عقیل

قبر مسلم بن عقیل، نماینده و سفیر امام حسین (ع) به كوفه، سمت شرق مسجد كوفه، كنار دار الاماره و متصل به دیوار مسجد كوفه قرار دارد. نخستین كسی كه برفراز قبر او بنایی به پا كرد مختار بنابی عبیدة ثقفی بود. در زمان آل بویه، عضد الدوله نیز آن را در 368 ق توسعه داد. سلطان اویس جلایری در 767 ق و پادشاهان صفوی در 1055 ق و پادشاهان قاجار در 1232 ق تعمیراتی در آن آستان انجام دادند. در نزد یکی آن، قبرهای عاتكه و س یكنه، دختران امام حسین (ع)، قرار دارد. در سال های اخیر به همت آیت الله ح یكم و جمعی از ن كیوكاران بنای جدیدی شامل حرم و رواق و ساخته شد و گنبد آن طلاكاری گشت.

• مرقد هانی بن عُروه

قبر این یار فداكار حسین (ع) در داخل حرم مسلم ابن عقیل قرار دارد كه هر دو دارای یك صحن و تاریخ بنای مشترك هستند. ضریح قبر هانی از نقره است كه شیعیان هند برای آن ساخته اند. گنبد بزرگی نیز با كاشی های آبی برفراز آن قرار دارد.

• مرقد مختار بن ابیعبیده ثقفی

در سمت قبله، متصل به مسجد کوفه، بقعه و مزار مختار بن ابی عبیدة ثقفی است كه موفق شد انتقام خون شهیدان كربلا را از سپاه عبیدالله بن زیاد بگیرد و كوفه را برای مدتی تحت تصرف خود در آورد. درباره مختار و انگیزه او در قیامش، قضاو تهای گوناگون شده است. تا آن جا كه بعضی دانشمندان طبقه اوّل و دوم از شیعه درباره او نظر مساعدی ندارند. اما متأخران او را به ن كیویی ستوده اند. مختار پس از قیام نافرجام سلیمان بن صرد (رئیس توابین)، زمینه قیام بعدی شیعیان را فراهم ساخت. او م یدانست اگر بخواهد جنبش شیعه به نتیجه برسد، باید یکی از خاندان پیغمبر، آن را رهبری كند یا لااقل جنبش به نام او آغاز شود. چه كسی برای این كار مناسب است؟ علی بن الحسین (ع) فرزند شهید آل محمد و اگر او نپذیرد؟ محمد حنفیه فرزند علی بن اب یطالب (ع) عموی علی بن الحسین .(ع) مختار به هر دو تن نامه نوشت. امام علی بن الحسین (ع) كه بی وفائی عراقیان و رنگ پذیری آنان را دیده بود و میدانست به گفته پدربزرگوارش، این مردم (دین را تا آنجا م یخواهند كه زندگانی خود را بدان سروسامان دهند و هنگام آزمایش پای پس می نهند (. به مختار پاسخ مساعد نداد و تنها تا آنجا كه كار او با یكفر قاتلان پدرش مربوط می شد، كردار او را تصویب فرمود، چنانكه چون مختار سر عبیدالله بن زیاد و عمربن سعد را نزد او فرستاد، امام به سجده رفت و گفت: الحمدالله الذی ادرك لی من أعدائی و جزی الله المختار خیراً. در روایتی كه از منهال بن عمرو است گوید : سالی به حج رفتم و عل یبن الحسین (ع) را دیدم. پرسید : حرملة بن كاهل چگونه به سر م یبرد؟ او را در كوفه زنده دیدم. امام دستهای خود را بالا برد و گفت : خدایا گرم یآهن را بدو بچشان! خدایا گرمی آتش را بدو بچشان! چون به كوفه رسیدم حرمله را نزد مختار آوردند. وی گفت تا دست و پای او را بریدند، سپس او را به آتش سوزاندند.

• مرقد میثم تمّار

مرقد میثم تمّار در ثویّه، بین مسجد حنانه و مسجد كوفه، نزدیك خانه امام علی (ع) قرار دارد.

مساجد دیگر شهر کوفه

• مسجد سهله و آثاردینی آن

یکی از مسجدهای مهم و با فضیلت كوفه مسجد سهله یا سهیل است. که تا مسجد كوفه حدود دو کیلومتر است وبعد از مسجد كوفه، مسجدی به فضیلت مسجد سهله در آن پیرامون نیست. مسجد سهله را قبیله بنی ظفر ساخته اند. آن ها طایفه ای از انصار بودند و امام علی (ع) مسجد بنی ظفر را همانند مسجد كوفه دانسته است. در علت تسمیه آن گفته اند : سهیل، نام سازنده آن مسجد است، عبدالقیس، نام طایفه ای است كه این مسجد در منطقه سكونت آنها بنا شده و بن یظفر هم یکی از طایف ههای قبیله عبدالقیس است.

این مسجد منزل گاه و عبادت گاه بسیاری از پیامبران از جمله حضرت ابراهیم (ع)، ادریس (ع)،خضر (ع)، و جایگاه برخی از امامان شیعه از جمله مقام امام صادق (ع)، امام سجاد (ع) بوده است و براساس روایت امام صادق (ع)، حضرت مهدی (ع) پس از ظهور در آن جا ساكن خواهد شد .)

از امام باقر (ع) نقل شده است : هیچ پیامبری را خداوند برنیانگیخت مگر آن كه در آن مسجد نماز گزارده است، در آن جا عدل الهی آشكار می شود و منازل و جایگاه های پیامبران، اوصیاء و صالحین است .( در این مسجد مقامات زیر به چشم میخورد :

1. مقام امام صادق (ع)

2. مقام حضرت ابراهیم (ع)

3. مقام و منزل حضرت ادریس (ع)

4. مقام حضرت خضر (ع)

5. مقام انبیا و صالحین (ع)

6. مقام امام زین العابدین (ع)

7. مقام حضرت حجت (ع)

• مسجد صعصعه بن صوحان

این مسجد كه به نام (صعصعة بن صوحان ( است، نزدیك مسجد برادرش، زیدب نصوحان، قرار دارد. این مسجد نیز از مساجد شریف كوفه است. صعصعة بن صوحان نیز مانند برادرش از اصحاب امیرالمؤمنی (ع) است كه در خطابه و فصاحت، مهارتی خاص داشته و از طرف آن حضرت لقب (خطیب شحشح ( گرفته است. صعصعه در شب دفن امیرالمؤمنین (ع) ، همراه فرزندان آن حضرت بوده و بعد از دفن، برای آن حضرت مرثیه سرایی كرده و به منزله روضه خوان آن مجلس بوده است. معاویه، صعصه را به بحرین تبعید كرد و در سال 65 ه . ق در آنجا وفات یافت. قبرش در جنوب منامه (پایتخت بحرین) زیارتگاه مؤمنان است.

امامزاده های شهر کوفه

سیّد حسن، نوه حضرت ابوالفضل (ع)

امامزاده سیدحسن، فرزند عبیدالله بن عباس ب نعلی بن ابیطالب (ع) ، در محلّه هاشمیه كوفه قرار دارد. وی در مدینه به دنیا آمد و در 76 سالگی در كوفه از دنیا رفت. امامزاده سیدحسن، راوی حدیث بود. محمد و ابراهیم الغمر : این دو امامزاده از فرزندان حسن مثنی و از نوادگان امام مجتبی (ع) می باشند. محمدبن الحسن، ملقب به ابوحبیبات، فرزند حسن مُثنّی و نوه امام حسن مجتبی (ع) است.

مادرش فاطمه دختر امام حسن مجتبی (ع) است. به دستور منصور دوانیقی، خلیفه منفور عباسی، محمدبن الحسن و بسیاری دیگر از نوادگان امام حسن مجتبی (ع) را كه در زندان بودند، بعد از شكنجه و آزار، زندان را بر سرشان خراب كردند. این واقعه در سال 145 هجری قمری اتفاق افتاد.این مرقد در منطقه عباسیه شرق شهر كوفه قرار دارد. ابراهیم الغمر فرزند دیگر حسن مثنّی و نوه امام حسن مجتبی (ع) است. مادرش فاطمه دختر امام حسین (ع) است. مرقدش در كوفه شمال مرقد میثم به طرف نجف قرار دارد.

مرقد زید بن علی (ع) : زید بن علی بن الحسین (ع) فرزند چهارمین امام شیعه (ع) است كه در دوران هشام به سال 121 ق قیام كرد و در محله كناسه كوفه بردار كشیده شد و یوسف بن عمرو ثقفی، حاكم كوفه، جنازه او را سوزاند و خاكسترش را به باد داد. برای زید در همان محلی كه جنازه اش را آتش زدند در 15 کیلومتر ی شمال شهر كوفه مقامی ساخته شد و برفراز آن گنبدی احداث گردید.

شایان ذكر است در كوفه از نسل امام سجاد (ع) و امام حسن (ع) و امام كاظم فرزندان زیادی خاك شده و هر یك آرامگاهی دارند كه بیان آن موجب طولانی شدن سخن است.

مراقد انبیاء ذوالكفل (ع) پیامبر قوم یهود

مرقد ذِ یالكِفْل در چند فرسخی شهر كوفه در كنار فرات و در شهر ( كِفِل ) است. این شهر كه در 35 کیلومتر ی شمال شرقی نجف قرار دارد، نام خود را هم از پیامبر ذوالكفل، گرفته است. نام اصلی این پیامبر حزقیل یا حزقیال است و چون قوم یهود را كفالتكرد و از دست بابلیان نجات داد، به او لقب ذوالكفل دادند.

مقام یونس نبی (ع)

این مقام كه در شرق مسجد كوفه و رود فرات، بعد از پل قرار گرفته و شكل مسجد دارد، در میان مردم به غلط به آرامگاه حضرت یونس بن متّی (ع) شهرت یافته است. در قسمتی از گنبد خانه آن، محرابی است كه گفته می شود امیرالمؤمنین (ع) در آن جا نماز گزارده است. هم اكنون این مقام در حال بازسازی است. محل آن، در فاصله یك کیلومتر ی مسجد كوفه واقع است و بنا بر برخی اقوال، حضرت یونس (ع) در این جا از شكم نهنگ بیرون انداخته شد. در كنار مقام یونس سابقاً مسجد الحمراء قرار داشته، و یکی از مساجد مبارک شهرکوفه بوده است.