شهر کاظمین

از دیگر شهرهای زیارتی و مهم عراق كاظمین است كه در مجاورت شهر بغداد، سمت غرب رودخانه دجله، قرار دارد واز لحاظ اداری تابع شهر بغداد است و مناره های طلایی آن از داخل شهر بغداد نمایان است. امروزه، این شهر به سبب توسعه بغداد به آن وصل شده است.

سابقه تاریخی كاظمین در جوار بغداد به عصر ساسانیان می رسد. (در عصر ساسانیان (بغ (به معنای خدا و (داد (به معنای شهر بوده است یعنی شهر خدا) در این زمان، حاشیه بغداد به (تسوج (معروف بود كه بعدها كاظمین به جای آن شكل گرفت. در جنگ نهروان به سال 37 ق به دستور امام علی (ع) شهیدان جنگ را در این مكان به خاك سپردند كه آن را (مقبرة الشهداء (نامیدند. در عصر عباسی، به هنگام توسعه و احیای بغداد و انتخاب آن به عنوان پایتخت، این قبرستان به (شونیزی (معروف بود و خلیفه منصور آن جا را برای دفن بزرگان و خاندان عباسی در نظر گرفت و از آن پس به نام گورستان قریش شهرت یافت. از زمان شهادت امام كاظم (ع) و امام جواد (ع) و دفن آن دو امام در این منطقه، خلیفه ها و امیران شیعی همواره به آبادانی این شهر و مرقدهای واقع شده در آن همت گماشتند. این منطقه از آن پس، محل سكونت بسیاری از شیعیان و دوستداران اهل بیت (ع) شد. آل بویه، از حكمرانان شیعی بغداد، همواره نسبت به آباد كردن این شهر و مزارات آن بذل توجه داشتند.

منتصر عباسی در این منطقه بر روی دجله پل بزرگی ساخت كه (جسر جدید (نامیده می شد و این امرارتباط بین دو طرف رودخانه را آسان می كرد. در این دوران، یعنی 640 ق، شهر كاظمین توسعه یافت وبسیاری از شیعیان در جوار مرقد مطهر آن دو امام ساكن شدند.

تاریخچه حرم كاظمین

در دوره خلافت منصور، به هنگام انتخاب بغداد به عنوان پایتخت، در جوار این شهر باغ هایی وجود داشت كه به شونیزیه معروف بود. منصور در 145 ق این باغ را به عنوان مقبره خانوادگی خود انتخاب كرد و آن را (مقابر قریش( نامید. نخستین كسی كه در این قبرستان دفن شد جعفر فرزند منصور عباسی بود كه در 150 ق از دنیا رفت. در 179 ق، امام موسی كاظم (ع) براساس دستور هارون، از مدینه به بغداد آمد و در آن شهر زندانی شد و سپس در 183 ق به دستور خلیفه توسط زندان بانش، سندی بن شاهك، مسموم شد و به شهادت رسید. ایشان را در همان مقابر قریش، مكانی كه خود قبل از آن خریده بود، به خاك سپردند.

امام كاظم (ع) چهارمین فردی بود كه در این مقبره دفن می شد. قبل از ایشان جعفر و سپس عیسی نوفلی در آن مكان به خاك سپرده شده بودند و سومین نفر، خلیفه امین، فرزند هارون بود . با نظر امام جواد (ع) و به دستور مأمون بر روی مرقد امام كاظم (ع) بقعه ای ساختند ،و بعدها خود امام جواد (ع) که درسال 220 ق به دستور معتصم عباسی و توسط ام الفضل، دختر مأمون ، كه عنوان همسری آن حضرت را داشت، مسموم و شهید شد، در جوار قبر جدشان، امام موسی بن جعفر (ع) دفن كردند ،و بر قبر آن دو بزرگوار بقعه و عمارتی بنا كردند و آن را كاظمیه نامیدند.

از آن پس مقابر قریش نام خود را به كاظمیه تغ ییر داد. در كنار این بقعه، مسجدی به نام مسجد باب التبن یا مسجد كاظمیه قرار داشت كه شیعیان از داخل این مسجد قبر آن دو امام را زیارت می كردند و به همین سبب بقعه امامین به مشهد باب التین نیز معروف شد. در سال 336 ق به امر احمد بن بویه ملقب به معز الدوله، از پادشاهان شیعی آل بویه، از نو بقعه ای با شكوه بنا گردید و برفراز هر دو قبر ضریحی جداگانه از چوب ساج نصب شد. همچنین برفراز آن مقبره ها، یك گنبد بزرگ برافراشتند و داخل حرم را تز یین كردند. وی در 358 ق در كاظمین از دنیا رفت و در مقابر قریش دفن شد. پس از او، عضدالدوله دیلمی همانند سایر مزارات امامان شیعه، تغ ییرات زیادی در حرم انجام داد و آن را توسعه بخشید. این كار را به سال 369 ق انجام داد. عمده ترین بازسازی ها و تعمیرات آستان كاظمین در دوران صفویه انجام شد.

شاه اسماعیل صفوی، در 926 ق، تمامی بناهای حرم را خراب كرد و بنای زیباو با شكوهی شامل رواق در چهار سو، صحن، حرم و دو گنبد جدید كاشی كاری شده ساخت. مسجدی با شكوه و با ستون های ضخیم در شمال حرما حداث كرد كه اكنون هم پابرجاست ... امروزه، كتیبه ای از آن اقدام ها بانام شاه اسماعیل هم چنان موجود است. دیگر سلاطین صفویه كارهای او را تكمیل كردند.. در عصر قاجار هم توجه خاصی به مشهد كاظمین شد، وبرخی شاهان قاجار در بازسازی و توسعه حرم نقش داشتند. هم اكنون صحن وسیعی در شمال صح نالقبله، در حال ساخت م یباشد. عملیات اجرایی این صحن كه به نام شهید صدر نامگذاری شده، از سال 1378 ش. 2009 م. آغاز شده است. مساحت این صحن به 7000 مترمربع می رسد.

در زیر صحن، سردابی به وسعت 5000 مترمربع ساخته شده. ساخت مدرسه، موزه و مهمانخانه را نیز در این طرح توسعه گنجانده اند. این صحن، فعلاً بزرگترین صحن موجود در عتبات عراق محسوب می شود.

مراقد علما

در داخل حرم مطهر و خارج آن قبور تعدادی از عالمان و اندیشمندان اسلامی وجود دارد که به برخی از آنان اشاره می کنیم:

• آرامگاه شیخ مفید (م 413 ه.ق)

که در مشرق رواق جنوبی قراردارد. وی از بزرگان شیعه و فقها و متکلمان چیره دست و توانا بود که در سال 413 ه.ق درگذشت. برروی قبر او ضریحی فولادی و کهن قرار دارد.

• ابن قولویه (م 369 ق)

ابو القاسم جعفر بن محمد بن قولویه قمی، صاحب کتاب (كامل الزیارات) از فقیهان و محدثان شیعی در عصر آل بویه است كه در رواق شرقی حرم به خاك سپرده شده است. ابن قولویه از سوی معز الدوله دیلمی دعوت شد تا از قم به كاظمین برود و به تأسیس حوزه علمیه آن بپردازد. شیخ مفید از شاگردان او بودند، که در كنار او به خاك سپردند.

• قبور سیّد رضی و سیّدمرتضی

سیّد رضی و سید مرتضی چنانكه در بخش كربلا گفته شد، در بغداد و در منزل مسكونی خود دفن شدند، و پس از آنجا به كربلا منتقل و در حرم مطهر به خاك سپرده شدند. امروزه این دو قبر منسوب به سیّد رضی و سیّد مرتضی كه ظاهراً همان محل اولیه دفن آنان بوده که دارای گنبد و بارگاهی است.

• خواجه نصیر الدین طوسی

در رواق باب القریش، رواق غربی، به خاك سپرده شده است. خواجه نصیر الدین طوسی، وزیر ایرانی و شیعی هولاكوخان مغول، تألیفات فراوانی در كلام و عقاید و نیز علوم دقیقه مثل ریاضی و هندسه دارد كه مشهور ترین آن ها تجرید الاعتقاد و آداب المتعلمین است. این وزیر دانشمند شیعی، هنگام تهاجم هولاكوخان مغول به بغداد و سرنگونی خلافت عباسی، همراه خان مغول بود.