شهر نجف اشرف

شهر نجف یكی از شهرهای زیارتی عراق است كه در جنوب این کشور واقع شده و به سبب وجود مزار شریف نخستین پیشوای مسلمانان جهان، كعبه آمال و آرزوهای بسیاری ازمشتاقان وارادت مندان اهل بیت (ع) است. این شهر در 77 كیلومتری جنوب شرقی كربلا و ده كیلومتری جنوب كوفه قرار دارد. وجود شهر باستانی حیره در مجاورت آن، كه تمدن درخشانی در تاریخ عراق دارد، از سابقه تاریخی این منطقه خبر می دهد. وادی السلام در شمال و دریای خشك شده نجف در مغرب و صحرایی متصل به بادیة الشام كه تا عربستان واردن و سوریه ادامه دارد در مغرب آن واقع شده است. این شهر را از آن رو نجف نامیده اند كه نسبت به زمین های مجاور بلند، و به سبب آن كه مستطیل شكل و یا دایره ای است، آب بر سطح آن جمع نمی شود. در وجه تسمیه آن در سخنی دیگر گفته اند: در زمان طوفان نوح این جا مكانی مرتفع بود، سپس دریاچه ای پهناور در آن شكل گرفت كه به (نی ( شتهار یافت. این دریاچه با گذشت زمان به تدریج خشك شد و به آن (نی جَفّ ( گفتند; یعنی دریای نی خشك شد. این منطقه علاوه بر نجف، به نام های دیگری نیز شهرت دارد از جمله الغری یا غرّیان. غری به معنای زیبایی است و هر بنای نیكی را غری گویند. و در وجه تسمیه آن گفته اند نام یك یا دو علامت یا بنای بلند بوده كه قبل از اسلام از دور دیده می شده است . كسانی را كه در نجف اشرف ساكن و یا متولد شده اند، عمدتاً غروی گویند.

در فضیلت این شهر مقدس روایات فراوانی نقل شده، از جمله از حضرت امیرالمؤمنین (ع) نقل است كه: (اول مكانی كه در آن خدا را عبادت كرده اند پشت كوفه (نجف) است زیرا در آن جا ملائكه به فرمان خداوند آدم را سجده كردند نجف در گذر تاریخ نجف به دلیل همسایگی با شهر باستانی حیره، سرزمینی صاحب تمدن و فرهنگ دیرینه بوده است. حیره از هزاره اول قبل از میلاد مركز تمدن لخمی ها و آل منذر بود و سابقه درخشانی در عرصه فرهنگ و تمدن داشت. بر اساس روایاتی، سابقه تاریخی نجف به دوران طوفان نوح برمی گردد كه عده ای آن را جای به گل نشستن كشتی نوح و محل جدا شدن فرزندان او می دانند و نام های طور وجودی را برای آن برگزیده اند.

در عصر اسلامی، نام نجف تنها به سبب فتح و گشایش ایران و عراق در متون تاریخی دیده می شود و تا زمان عباسی نام چندانی از آن به چشم نمی خورد. از دوران هارون الرشید، به سبب آشكار شدن مرقد امام علی (علیه السلام(، این شهر انسان های بسیاری را به سكونت پیرامون خود راغب كرد. نجف در عصر آل بویه رونق و شكوه فراوانی یافت و این پادشاهان، در تعمیر و بازسازی مرقد امیرالمؤمنین (ع) و خدمات عمرانی دیگر این شهر تلاش زیادی كردند .با گذشت زمان، نجف به شهری آباد تبدیل شد كه عاشقان حق و شیفتگان اهل بیت (ع) به آنجا روی آوردند. شیخ طوسی در قرن پنجم، حوزه علمیه نجف را تأسیس كرد. و این شهر، مهد علم و كانون معارف اهل بیت گشت و از حوزه هزارساله نجف، هزاران دانشمند، فقیه و محدّث برخاست. هم اكنون قبور بسیاری از علمای اسلام در نجف است. و از آن هنگام حوزه علمیه نجف تا عصر حاضر به رغم فراز و فرودها، هم چنان، به عنوان كیی از مراكز علمی جهان تشیع مطرح و منشأ اثر است.

امام خمینی (ره) سالهای تبعید خود را در نجف گذراند و پای ههای نظری حكومت اسلامی و ولایت فقیه را در درسهای خارج فقه این حوزه استوار ساخت. امروزه نجف اشراف، به غیر از قداست و زیارتگاهش، بزرگ ترین مركز نشر علم و دین بوده و شهره آفاق است، چراکه در سده های اخیر تربیت كننده صدها فقیه و مرجع تقلید بوده است.

مرقد مطهر امام علی (ع)

درروایتی آمده که حضرت امیرالمؤمنین علی (ع) نگاهی به وادی مرتفع پشت كوفه (ظهر الكوفه( افكند و فرمود: چه قدر منظر هات زیبا و ژرفای درونت پا کیزه و معطر است. خدایا قبر مرا در این سرزمین قرار بده. وقتی حضرت امیر (ع) در سال 40 هجری شهید شد، امام حسن و امام حسین (ع) طبق دستور آن حضرت، پیکرش را پنهانی و شبانه تش ییع كردند و در مرقد پاكش در نجف اشرف به خاك سپردند تا خوارج نسبت به بدن مطهّر او جسارت نكنند. در شب دفن، تابوتی را بر شتری بستند و همراه افراد موثّق، از كوفه بیرون بردند، تا وانمود كنند كه به مدینه میبرند. و نیز استری را با جنازه ای پوشانده بیرون بردند، تا وانمود كنند كه به مدینه می برند. استری را نیز با جنازه ای پوشانده بیرون بردند، تا کسی نداند که جنازه به کدام سو م یرود. در مسجد و دارالاماره و منزل كیی از اصحاب و در (كناسه ( و (ثویّه ( چند قبر كندند و بدین صورت جز اصحاب خاصّ و فرزندان آن حضرت، كسی از محل دقیق دفن ایشان اطلاع نداشت.

امام سجاد (ع) به طور مخفیانه قبر مطهر آن امام مظلوم را زیارت میك‌رد، امام باقر (ع) در عهد بنی مروان به خواص خبر جایگاه قبر امام علی (ع) را م یفرمود و خودش نیز گاهی به زیارت می رفت. امام صادق (ع) در عصر عباسیان كه چندین بار به عراق احضار شد، در مسیر راه، موضع قبر شریف را به یاران مخصوص كه همراهش بودند، نشان می داد. به تدریج برای همه جایگاه آن آشكار و محل زیارت همگان گشت و در زمان هارون كاملاً از آن حالت پنهانی درآمد. بنا به نقل تاریخ، هارون و اتباع ظالمش، در منطقه (غریّین ( آهوانی را دیده، لذا به قصد شكار در پی آنها باز و سگ شكاری فرستادند. پس از مدتی آهوان به تپه ای پناهنده شدند. بازها و س گها برگشتند. هارون تعجب كرد. آهوان از تپه پا یین آمدند، بازها و سگ ها دوباره در پی آنها روان شدند، آهوان باز هم به آن تلّ پناه بردند. سه بار این صحنه تكرار شد. به دستور هارون پیرمردی را از بن یاسد در آن منطقه یافته، آوردند. هارون ماجرای تپه را پرسید. او امان خواست؛ سپس به نقل از پدرانش گفت كه در این تپّه، قبر عل یبن ابی طالب (ع) است، خداوند آن را حرم و پناهگاه قرار داده و هر كه به آنجا پناه آورد، ایمن است. هارون متأثر شد و گریست ، سپس دستور داد بقعه و بنایی برفراز قبر امام علی (ع) بسازند، که این نخستین بنا در دوران خلافت وی به سال 165 ه. ق بود. در عصر پادشاهان شیعی آل بویه، مرقد مطهر امام علی (ع) چون سایر مزارها در عراق، توسط عضدالدوله بازسازی و توسعه یافت و عظیم ترین بنا بر آن استوار شد. او در سال 363 ق مدت یك سال در نجف ساكن شد و شخصاً بر این توسعه و بنای باشكوه نظارت كرد و ثروت فراوانی به مجاوران قبر و سادات بخشید. بنای عضدالدوله تا 755 ق باقی بود.

شاه اسماعیل صفوی پس از سلطه بر بغداد، به زیارت عتبات و مرقد مطهّر امام علی (ع) در نجف رفت و كارهایی برای آبادانی شهر انجام داد. در دوران صفوی بازسازی و توسعه حرم با شدت بیشتری دنبال شد. شاه عباس صفوی ضمن زیارت آن مرقد در 1033 ق، دستورهایی برای تعمیر حرم، گنبد و صحن صادر كرد.

شاه صفی، نوه شاه عباس صفوی، وزیر خود میرزا تقی مازندرانی را امر كرد تا قسمتی از اطراف صحن و حرم را توسعه دهد. این كار در 1047 ق انجام شد. بنای فعلی با اندكی تغ ییر، یادگار آن دوران است.

نادرشاه افشار در 1156 ق دستور داد كاشی های گنبد و گل دسته ها را بردارند و به جای آن از خشت های طلایی استفاده كنند كه تاریخ طلا كاری آن برروی گنبد ثبت شد. در دوره قاجار نیز اقداماتی برای توسعه و بازسازی حرم انجام شد.

مسجد الرأس

این مسجد در غرب صحن مطهّر و متصل به رواق بنا شده و هم اكنون در طرح توسعه حرم مطهر قرار دارد. در نامگذاری مسجد دو احتمال بیان شده است: یکی موقعیت این مسجد؛ كه در مقابل سر مبارك حضرت قرار دارد.ودیگری روایاتی از امام صادق (ع) رسیده كه دلالت بر دفن سر مقدس امام حسین (ع) در این مكان دارد؛ مانند روایت سلام دادن امام صادق (ع) به همراه فرزندش اسماعیل، بر امام حسین (ع) پس از نماز خواندن بر جدّشان حضرت امیرالمؤمنین (ع) در نجف.

سایر اماکن زیارتی نجف

مسجد حنّانه

كاروان كربلا در مسیرشان به سمت كوفه، سر مقدّس سیدالشهداء (ع) را در این محل برزمین گذاشتند. زمین ناله سر داد. بعدها در این مكان، مسجدی ساختند و به یاد آن ناله، مسجد را (حنّانه ( نامیدند. این مسجد بین نجف و كوفه، نزدیك قبرستان (ثُوَیّ ( و مرقد كمیل قرار دارد. ابن ابی عمیر از مفضل روایت كرده: هنگامیك‌ه امام صادق (ع) به این عمارت رسید، دو ركعت نماز خواند. به حضرت عرض كردند كه این چه نمازی بود؟ حضرت فرمود: این موضع سر مبارك جدّم حسین بن علی (ع) است؛ هنگامیك‌ه او را از كربلا به سوی عبیدالله میبردند، در اینجا نهادند.

مرقد كُمیل بن زیاد نخََعی

مرقد مطهّر کمیل بن زیاد، در مسیر راه نجف به كوفه در منطقه ثویّه (حیّ الحنانه( نزدیك مسجد حنّانه قرار دارد.

مرقد صافی صفا یمانی

وی یکی از بزرگان یمن بوده که درسال 37 ق وفات یافت و به دست امیرالمؤمنین (ع) در نجف دفن شد. مقبره وی در قسمت غرب حرم مطهّر امیرالمؤمنین (ع) ، در كنار مقام امام زین العابدین (ع) قرار دارد.

نقل كرده اند كه روزی امیرالمؤمنین (ع) در كنار صحرای نجف نشسته بود؛ ناگاه دید كه شخصی بر ناق های سوار است و جناز های در پیش خود گرفته است و به سوی نجف می آید؛ چون نزدیك شد حضرت از او پرسید كه از كجا می آیی؟

گفت: از یمن.

حضرت پرسید: این جنازه یكست؟

گفت: جنازه پدرم؛ آورده ام كه در این زمین دفن كنم.

حضرت فرمود: چرا او را در شهر خود دفن نكردید؟

گفت: پدرم چنین وصیت كرد: مردی در آنجا مدفون خواهد شد كهبه شفاعت او، به اندازه تعداد دو قبیله عظیم عرب یعنی ربیعه و مُضر، آمرزیده می شوند.

حضرت فرمود: آن مرد را م یشناسی؟

گفت: نه.

حضرت سه مرتبه فرمودند: به خدا قسم من آن مرد هستم.

پس حضرت برخاست و آن جنازه را دفن كرد.

قبرستان وادی السلام

وادی السلام كیی از مكان های مقدس نجف است كه در آن هزاران نفر به خاك سپرده شده اند از جمله قبر تعدادی از پیامبران و بسیاری از سادات، صالحان و بزرگان دین نیز در آن است. این قبرستان قدیمی و تاریخی نجف اشرف در شمال شرقی شهر واقع است و بیست کیلومتر مربع مساحت دارد. قدمت آن به بیش از هزار سال می رسد و بسیاری از قبرهای آن دارای بقعه و گنبد است.

برای این قبرستان فضایل زیادی نقل شده است از جمله: امام علی (ع) می فرماید: (در این سرزمین ارواح مؤمنان دسته دسته با یکدیگر صحبت می كنند و هر مؤمنی در هر جایی از زمین بمیرد به او گفته می شود: )ه وادی السلام ملحق شو كه وادی السلام جایگاهی از بهشت است .( و نیز از امام صادق (ع) نقل است: (هر مؤمنی كه در شرق یا غرب عالم بمیرد، خداوند روحش را به وادی السلام می برد (.( ما مِن مُؤمِنٍ یَمُوتُ فی شَرقِ الأرضِ وَ غَربِها إلَّا وَ حَشَرَاللهُ رُوحَهُ إلی وادِیَ السَّلامِ)

مرقد منسوب به هود و صالح

گفت و گو با ارواح مؤمنین

به سند معتبر از حبّه عُرّنی نقل شده است كه گفت: با امیرالمؤمنن (ع) به پشت كوفه رفتیم. چون به صحرای نجف رسیدیم حضرت ایستادند، گویا با جماعتی سخن م یگفتند؛ من در خدمت آن حضرت ایستادم آن قدر كه خسته شدم. پس نشستم آن قدر كه حوصل هام سر رفت، باز برخاستم و ایستادم به قدری كه بی تاب شدم، دوباره نشستم تا دلتنگ شدم. پس برخاستم و عبای خود را

جمع كردم و گفتم: یاامیرالمؤمنین میترسم كه خستگی شما را از پا بیاندازد؛ساعتی استراحت بفرما یید.

عبای خود را انداختم كه آن حضرت بر روی آن بنشیند. فرمودند: این ایستادن برای سخن گفتن با مؤمن و اُنس گرفتن با اوست.

گفتم: یاامیرالمؤمنین، ارواح مؤمنان چنین است؟ فرمودند: بلی، اگر پرده از پیش چشمت برداشته شود، خواهی دید كه ایشان

حلقه حلقه نشسته اند و با كیدیگر سخن م یگویند.

گفتم: بدن اند یا روح اند؟

فرمودند: روح اند و هیچ مؤمنی در زمین نمی میرد مگر انكه به روحش می گویند:

ملحق شو به واد یالسّلام، كه صحرای نجف است و آن بقع های است از بهشت عدن.

مراقد علمای دین و بزرگان

حوزه علمیه مقدس نجف اشرف توسط شیخ طوسی در قرن چهارم ه ق تأسیس گردید و بیش از هزار سال است كه عاشقان علوم اهل بیت (ع) در جوار مرقد منور و ملكوتی امام علی (ع) از دریای بی كران علم استفاده می كنند. در طول حیات پربار این حوزه كهن، عالمان بسیار بزرگی برخاسته و چراغ راه شیعیان جهان شدند و پس از عمری مجاهدت در راه اعتلای فرهنگ ناب تشیع، در جوار مرقد ملكوتی مولی الموحدین، امام علی (ع) آرمیده اند.در اینجا به اختصار به بیان زندگی تعدادی از این عالمان بزرگ پرداخته و از خداوند متعال برای آنها علوّ مقام خواهانیم.

شیخ طوسی ( 385 460 ق)

این آستان كنار باب الطوسی حرم مطهر و در (شارع الطوسی) قرار دارد. این جا سكونت گاه شیخ الطائفه ابوجعفر محمد بن حسن

طوسی بود او پیش از آن در بغداد اقامت داشت و از محضر شیخ مفید و سید مرتضی بهره می برد. و پس از وفات سید مرتضی به

مرجعیت شیعه رسید. شیخ طوسی وصیت كرد كه از این مكان به عنوان مسجد استفاده كنند و خود او را نیز، پس از مرگ، در آن جا به خاك بسپارند.

علامه حلّی ( 647 726 ق)

حسن بن یوسف بن مطهر حلی ، در حجره ای میان ایوان طلای صحن مرقد امام علی (ع) به خاك سپرده شده است. شیعه شدن سلطان محمد خدابنده، از ایلخانان مغول، به سبب زحمت و تلاش های اوست.

ابن طاووس ( 589 664 ق)

رضی الدین علی بن موسی مشهور به ابن طاووس، مؤلف كتاب مشهور (اللهوف علی قتلی الطفوف ( و چند کتاب دیگر معروف شیعه از اوست.

ملاّ احمد مقدس اردبیلی

مقدس اردبیلی به قدری متقی و پرهیزكار بود كه به (مقدس) ملقب گشت. شاه عباس صفوی بسیار به او علاقمند بود و از او دعوت كرد به اصفهان برود، ولی او نپذیرفت ، وی در سال 993 ه ق در نجف اشرف دیده از جهان فروبست. او را در اتاقی كه در ایوان طلا، جنب گلدسته جنوبی واقع شده، دفن نمودند.

شیخ محمد حسن صاحب جواهر (م 1200 ق)

محله عماره محل دفن كیی از بزرگترین و معروف ترین فقیهان شیعه معاصر، یعنی صاحب جواهر است.

سید محمدمهدی بحرالعلوم ( 1155 1212 ق)

آرامگاه وی و فرزندانش در كنار آستان شیخ طوسی قرار دارد.

شیخ مرتضی انصاری ( 1214 1281 ق)

شیخ مرتضی انصاری دزفولی در عید غدیر 1214 در شهر دزفول دیده به جهان گشود. مادرش كه زنی مؤمنه بود، قبل از تولد فرزندش در خواب دید كه امام صادق (ع) قرآنی با جلد طلاكاری شده به او دادند. معبرین خواب، خوابش را به فرزندی عالم و پارسا تعبیر كردند.این مرجع بزرگ شیعه و شاگرد صاحب جواهر در 1281 ق درنجف از دنیا رفت و در دالان باب القبلة در سمت جنوبی صحن مطهر به خاك سپرده شد.

ملا محمد مهدی نراقی ( 1185 1245 ق) و فرزندش ملا احمد نراقی

ملا احمد نراقی فرزند مهدی، از مراجع شیعه در ابتدای عصر قاجار و استاد شیخ مرتضی بود. او در 1245 ق در نراق از دنیا رفت و در نجف دفن شد. ملا احمد را در صحن مطهر، نزدیك ایوان بزرگی كه در ضلع شمالی حرم واقع است، كنار پدرش به خاك سپردند. وی دارایآثار زیادی از جمله معراج السعادة است.

میرزای شیرازی ( 1230 1312 ق)

سید محمد حسن فرزند میرزا محمود، شاگرد شیخ مرتضی انصاری ، مرجع تقلید شیعه و صاحب فتوای معروف تحریم تنباكو است. وی در مجاورت صحن مطهر امام علی (ع) در مدرسه ای بیرون از صحن مطهر، قسمت شرقی باب طوسی دفن شد.

میرزا حسین نوری ( 1254 1320 ق)

وی از شاگردان میرزای شیرازی و شیخ مرتضی انصاری و مؤلف مجموعه بزرگ حدیثی مستدرك الوسایل است كه در 1320 ق وفات یافت. قبر او در صحن امام، در سومین ایوان شرقی باب القبله، واقع است.

شیخ عباس قمی (م 1359 ق)

شیخ عباس محدث قمی ، صاحب كتاب های مشهور مفاتیح الجنان و منتهی الآمال و از شاگردان میرزا حسین نوری است. وفات او در 1359 ق اتفاق افتاد و در صحن مطهر امام، در سومین ایوان شرقی باب القبله، كنار میرزا حسین نوری دفن شد.

علامه نائینی (م 1355 ق)

وی عالم و مرجع شیعه و شاگرد میرزای شیرازی بود و در جریان انقلاب مشروطیت از اندیشمندان و متفكران سیاسی معاصر به شمار می رفت كه هدایت فكری و عملی انقلاب مشروطه را تا پیروزی آن، همراه آخوند خراسانی، بر عهده داشت. كتاب تنزیه الامه و تنبیه المله وی حاوی اندیشه های سیاسی او درباره مشروطیت است. وی در صحن، در پنجمین مقبره جنوبی درب

سید ابوالحسن اصفهانی ( 1284 1365 ق)

سید ابوالحسن اصفهانی در 1284 ق در روستای كوچك (مدیسه ( از توابع (لنجان ( استان اصفهان دیده به جهان گشود ،وی از مراجع بزرگ شیعه و از شاگردان سید محمد باقر درچه ای و آخوند كاشی است. او درسال 1365 ق فوت كرد و در درگاه ورودی دروازه شرقی صحن مطهر دفن شد.

شیخ محمد حسین كمپانی اصفهانی ( 1296 1361 ق)

شیخ محمد حسین كمپانی اصفهانی دارای تألیفات بسیار در فقه و اصول و شاگرد آخوند خراسانی بود. وی در ایوان حرم در اطاق كوچكی، بین مناره شمالی و مقبره علامه حلی ، به خاك سپرده شد.

شیخ جعفر شوشتری ( 1230 1303 ق)

شیخ جعفر شوشتری شاگرد صاحب جواهر و از رجال شناسان معاصر بود و تالیف او درباره رجال شهرت فراوانی دارد. قبر وی پشت ساختمان حرم در راهروی سرپوشیده، در اولین حجره سمت راست قرار دارد.

آخوند خراسانی ( 1255 1329 ق)

عالم معاصر و از شاگردان شیخ مرتضی انصاری و میرزای شیرازی است. او تألیف گران قدر و مشهوری با عنوان كفایة الاصول دارد كه امروزه متن درسی حوزه های علمیه است. آخوند خراسانی از رهبران مذهبی و فكری مشروطیت در نجف

اشرف بود و همراه علامه نائینی به حمایت از مشروطیت در ایران می پرداخت. وی در راهروی ورودی صحن مطهر از سمت شرق در مقبره جنوبی آن به خاك سپرده شد.

سید مصطفی خمینی ( 1309 1356 ش)

شهید سید مصطفی خمینی در سال 1309 شمسی در شهر مقدس قم دیده به جهان گشود. رژیم شاه كه می خواست ضربه روحی به امام خمینی (ره) وارد سازد و هم كیی از اركان انقلاب را از میان ببرد، در 1/ 8/ 56 شمسی او را توسط زهر به شهادت رساند. مردم مسلمان نجف پیکر پاكش را با آب فرات غسل داده، در محل خیمه گاه امام حسین (ع) كفن كرده و پس از انتقال به نجف، در حرم مطهر امام علی (ع) در مقبره زیر گلدسته جنوبی در ایوان طلا به خاك سپردند.

سید محمد كاظم یزدی ( 1247 1328 ق)

وی شاگرد میرزای شیرازی و صاحب كتاب معروف عروة الوثقی است. یزدی از هم فكران شیخ فضل الله نوری و از طرفداران تفكر مشروطه مشروعه بود. وی در صحن مطهر در مقبره بزرگی واقع در دومین ایوان غربی باب طوسی دفن شده.

شیخ محمّد جعفر كاشف الغطاء (م 1227 ق)

قبر وی در محله عِماره است،. مدرسة المعتمد مشهور به مدرسه كاشف الغطاء از بناهای باقی مانده اوست.

سید ابوالقاسم خویی ( 1317 1413 ق)

از عالمان و مراجع تقلید معاصر، شاگرد محمد حسین كمپانی و علامه نائینی بود. قبر وی در صحن مطهر، ضلع شرقی، ورودی مسجد الخضراء واقع است.

سید عبدالحسین شرف الدین ( 1290 1377 ق)

سیدعبدالحسین شرف الدین موسوی عاملی ، از علمای بزرگ و از نوابغ نادر اسلام و از مجاهدین شیعه. او سال 1290 ه ق، در شهر کاظمین در کشور عراق به دنیا آمد.از اقدامان مهم او اقامه نماز جماعت در مسجدالحرام در ایام حج 1340 ق بود. او اولین عالم شیعی بود که اینکار را کرد و شیعیان و اهل تسنن در پشت سر او نماز خواندند. وی پس از عمری پربرکت در سال 1377 هجری قمری در سن 87 به رحمت خدا پیوست. پیکر او پس از تشییع در بیروت، بغداد، کاظمین، و کربلا، در نجف اشرف در سمت جنوبی صحن مطهر حضرت امیرالمؤمنین (ع) به خاک سپرده شد.

شهید سید محمد باقر صدر ( 1313 1359 ش)

سید محمدباقر صدر از خاندان صدر در سال ???? در شهر کاظمین به دنیا آمد. پدرش سید حیدر صدرعاملی بود و مادرش دختر شیخ عبدالحسین آل یاسین . پس از درگذشت آیت الله العظمی محسن حکیم به دنبال یک نبرد طولانی با حزب بعث عراق به تدریج صدر به عنوان یک رهبر شناخته شده مورد توجه مردم قرار گرفت. سرانجام در فروردین ???? او را دستگیر کردند و به بغداد بردند که وی و خواهرش بنت الهدی صدر را به شهادت رساندند. مقبره این بزرگوار در وادی السلام می باشد.

شهید سید محمد باقر حکیم ( -1358 1424 ق)

شهید سید محمد باقر حکیم در مرکز شهر روبروی وادی السلام دفن است. در پایان، یادآور می شود كه بسیاری دیگر از علمای بزرگ شیعه در جوار حرم مطهر امیرالمؤمنین (ع) مدفونند كه مجال پرداختن به زندگی همه آنها در این مختصر نیست.