شهر بغداد

شهر بغداد پایتخت پرآوازه خلافت عباسی و مهمترین شهر كنونی عراق است و به دلیل عبور رود دجله از میان آن سرزمین پر آب و حاصل خیز است. این رودخانه، بغداد را به لحاظ موقعیت جغرافیایی به دو قسمت شرقی و غربی تقسیم كرده است كه در گذشته بخش كرخ و بخش رصافه نام داشت.

این شهر از بناهای منصور عباسی است كه به سال 142 ق به عنوان پایتخت انتخاب شد و به بزرگ ترین و آبادترین شهرهای عراق تبدیل شد. در عصر هارون الرشید نام بغداد و داستان های هزار و یك شب آن زبانزد خاص و عام و شهره آفاق بود. بغداد در عصر ساسانیان، چنان كه از نام آن برمی آید، ( (بغ ( به معنای خدا و (داد ( به معنای شهر( شهری مذهبی بود. اما به عقیده برخی دیگر از زبان شناسان، بغداد از دو كلمه (بغ (، مخفف باغ و (داد ( (مخفف دادار(، به معنی پروردگار تش یكل شده و بغداد به معنی (باغ خدا ( است. منصور به هنگام احداث این شهر با خالد برمكی، وزیر و مشاور خود، مشورت كرد و می خواست ایوان مدائن را، كه ازشاهكارهای معماری عصر ساسانیان بود، تخریب و از مصالح آن برای ساخت بغداد استفاده كند اما خالد او را از این كار برحذر داشت. مدت شش سال طول كشید تا بغداد براثر طرح هایی، كه در پی مشورت های فراوان مشخص شده بود، احداث شد. سپس منصور در 146 ق از هاشمیه به بغداد آمد و در قصر خود مستقر شد. این شهر در دوران هادی و مهدی عباسی تكمیل شد و گسترش زیادی یافت. بغداد مدت پنج قرن پایتخت خلافت عباسی و شاهد حوادث و وقایعی بس مهم و سرنوشت ساز در تاریخ اسلام بود. به هنگام خلافت مهدی، قسمت شرقی بغداد محل استقرار لشكریان خلیفه شد و آبادانی زیادی یافت. مدرسه نظامیه معروف بغداد و نیز مدرسه مستنصریه در قسمت شرقی قرار داشت. در این قسمت در قرن هشتم سه مسجد جامع به نام های جامع خلیفه، جامع السلطان و جامع الرصافه وجود داشت كه امروزه نیز هم چنان موجود است. شهر بغداد تا پایان خلافت عباسی از رونق فراوانی برخوردار بود. پس ازهجوم هولاكو و برانداختن خلافت عباسی، این شهر از رونق افتاد و اعتبار خود را از دست داد. بعد از آن هم بغداد، میان تركمانان و عثمانیان و آن گاه صفویان دست به دست شد و سرانجام به عنوان بخشی از امپراطوری عثمانی شناخته شد؛ تا این كه پس از جنگ جهانی دوم و تكه تكه شدن عثمانی زیرنظر انگلیسی ها، به عنوان مركز كشور نوپای عراق درآمد.

اماکن زیارتی و دینی بغداد

در داخل بغداد و در حد فاصل كاظمین و اطراف آن برخی از أماکن زیارتی وآثار دینی و تعدادی از مراقد تابعین و اندیشمندان اسلامی وجود دارند که به آنها اشاره می کنیم:

-1 مسجد براثا

مسجد (بُراثا) از مساجد قدیم معروف و متبرّكی است كه بین محله كرخ بغداد و كاظمین قرار دارد. براثا نام محله ای در غرب بغداد و در جنوب كرخ است. آن را از آن رو براثا نامیده اند كه كشیشی به این نام و در این محل ساكن بود و به دست امام علی (ع) ، كه در جنگ نهروان یك شب در این مكان منزل نمود، مسلمان شده است. مسجد براثا، كه در عصر آل بویه مكان اجتماع و عبادت شیعیان بود، توسط معز الدوله دیلمی بازسازی شد و چون امام علی(علیه السلام) در این مكان چاهی حفر كرد این جا را بئرعلی یاسنگ علی هم گفته اند. از آن پس این مسجد توسعه یافت و حجره های متعددی پیرامون آن برای سكونت طلبه ها ساخته شد. این مسجد در عصر سلجوقی دچار آتش سوزی شد و سلطان اویس جلایری آن را تعمیر و بازسازی كرد. شاه اسماعیل در 927 ق دوباره به بازسازی آن پرداخت. براثا در عصر قاجار رونق بیشتری یافت ولی در زمان حاضر مهجور و متروك است. گفته شده است این جا محل نماز ابراهیم (ع) و سایر پیامبران و نیز امام علی (ع) و امام حسن و امام حسین (ع) بود. به همین دلیل نماز و عبادت در این مكان توصیه شده است.

-2 مشهد النُّذُور

مرقد عبیدالله بن محمد بن عمر الأطرف فرزند امیرالمؤمنین علی (ع) است. این بارگاه كه در منطقه اعظمیه بغداد واقع شده، به مشهد النّذور معروف است چرا كه اهالی بغداد نذرهایشان را به آن جا می برند و حاجت روا برم یگردند. عبیدالله، در سال 150 ه. ق با دسیسه منصور در سن 67 سالگی به شهادت رسید.

-3 سید ادریس

وی كه از نوادگان امام موسی كاظم (ع) است، در سال 914 ه ق از طرف شاه اسماعیل صفوی، به سِمت نقیب النقبایی منصوب شد و به سال 948 در بغداد درگذشت و در املاك خود دفن گردید. مرقد وی در بغداد، در منطقه كرّاده شرقیّه قرار دارد.

-4 مرحوم كلینی

ثقه الاسلام كلینی (محمد بن یعقوب بن اسحق كلینی رازی) از عالمان و محدثان بزرگ شیعه در قرن سوم هجری است. وی در زمان خودش رئیس شیعه و موث قترین و استوارترین آنان در نقل حدیث بوده و كتاب شریف (كافی (( یكی از منابع مهم و کتب اربعه حدیث شیعه) را در مدت بیست سال، تألیف كرد كه جمعاً شامل 80000 روایت است. كلینی در ماه شعبان سال 329 رحلت كرد. قبر محمد بن یعقوب كلینی، در نزد كیی مرقد چهارمین نایب حضرت مهدی (ع) ، علی بن محمد سمری، نزدیکی مدرسه مستنصریه قرار دارد. دیگر کتب اربعه شیعه كتاب (من لایحضره الفقیه )؛ تألیف محمدبن علی بن بابویه قمی(شیخ صدوق) که مدفنش در ری است، و دیگری (تهذیب ( و (استبصار ( تألیف محمد بن الحسن (شیخ طوسی) که مدفنش در نجف است.

-5 نوّاب اربعه امام زمان (ع)

امام زمان (ع) در زمان غیبت صغری، به وسیله چهار سفیر مخصوص خود، با مردم در تماس بودند و بسیاری از نیازمندی های مردم را از طریق نمایندگان خاص خود برطرف می نمودند.مشخّصات آنان به قرار زیر است:

نائب اول

عثمان بن سعید الاسدی (ابوعمر) معروف به سمّان (روغن فروش) كه از طرف امام هادی (ع) و امام حسن عسكری (ع) ، وكالت و نیابت داشت و افتخار نیابت اول حضرت حجّت را نیز كسب كرد.وی أوآخر قرن سوم درگذشت ، ودر وسط شهر بغداد، سمت رصافه، (شرق دجله) دفن شدند. که بعدها مسجدی به نام خودش در آن محل بنا شد،و این بنا كه در 1348 ق بازسازی شده دارای حرم و صحن وسیعی است.

نائب دوم

ابوجعفر محمد بن عثمان بن سعید الاسدی (ف 305 ق) معروف به شیخ خلانی، دومین نایب حضرت مهدی (ع) است. وی پس از وفات پدر به نیابت آن حضرت در آمد و 48 سال سفارت ایشان را برعهده داشت. و سرانجام آخر جمادی الاولی سال 305 ه. ق رحلت فرمود و در بغداد نزدیك قبر والده اش دفن شد. وبه محله شیخ خلانی در خیابان جمهوری معروف است.

نائب سوم

ابوالقاسم حسین بن روح نوبختی: وی سومین نایب حضرت مهدی (ع) است و اصالتاً قمی بوده و به دایی خود كه نوبختی بوده منسوب شده است. او در جامعه آن روز شیعه، به عقل و درایت اشتهار داشت و پس از حدود 21 سال نیابت حضرت، در سال 326 ه. ق درگذشت، وقبرش در بازار شورجه بغداد واقع است.

نائب چهارم

ابوالحسن علی بن محمد سمری: چهارمین و آخرین سفیر امام مهدی (ع) ، علی ب نمحمد سمری است كه در نیمه شعبان 329 از دنیا رفت و با درگذشت او باب سفارت خاص بسته شد و غیبت كبری آغاز گردید. قبر ایشان، در رصافه بغداد و غرب مدرسه مستنصریه، داخل بازار كمالیات قرار دارد. وشش روز مانده به فوت نائب چهارم، از جانب امام زمان (ع) توقیعی صادر شد و از آن به بعد هر گونه ادّعای نیابت خاصّه از طرف آن حضرت، مردود شناخته شده است.