پس از واقع? عاشورا، نخستین مرثیه‌سرایان سید الشهدا و یارانش فرزندش زین العابدین، خواهر بزرگوارش زینب كبرا، دختران امام، امّ كلثوم و فاطم? صغرا و همسرش رباب بوده‌اند كه در كربلا، كوفه و شام، با مرثیه‌سرایى‌هاى هدفمند خود، راه سالار شهیدان را ادامه دادند.

اما در مدینه، نخستین مرثیه‌سرا همزمان با شهادت امام حسین علیه السلام، ام سلمه همسر بزرگوار پیامبر خدا صلى الله علیه و آله بود، یعقوبى در این باره مى‌نویسد:

كانَ أوَّلُ صارِخَةٍ صَرَخَت فِی المَدینَةِ اُمَّ سَلَمَةَ زَوجَ رَسولِ اللّ?هِ.

نخستین ضجه زننده‌اى كه در مدینه ضجّه‌اش بلند شد، ام سلمه همسر رسول خدا بود.

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله شیشه‌اى كه در آن خاكى قرار داشت به ام سلمه داده بود و فرموده بود كه: «هر گاه این خاك تبدیل به خون تازه شود حسین علیه السلام كشته شده است» . روز عاشوراى سال ?1 هجرى آن خاك تبدیل به خون تازه شد، و ام سلمه با دیدن آن فریاد كشید:

وَا حُسَیناه! وا ابنَ رَسولِ اللّ?هِ!

واحسینا، وا پسر رسول خدا

شیون و زارى و مرثیه‌سرایى ام سلمه براى امام حسین علیه السلام به گونه‌اى بود كه به دنبال آن، مدینه یكپارچه عزادار شد:

وتَصارَخَتِ النِّساءُ مِن كُلِّ ناحِیَةٍ، حَتَّى ارتَفَعَتِ المَدینَةُ بِالرَّجَّةِ الَّتی ما سُمِعَ بِمِثلِها قَطُّ. ¹

و زنان شیون كردند تا این كه در مدینه چنان ولوله‌اى شد كه تا آن زمان شنیده نشده بود.

سال ?1 هجرى سال حزن نامیده شد ²و بر پای? گزارش دعائم الاسلام از امام صادق علیه السلام پس از واقع? عاشورا سه سال تمام بر آن حضرت مرثیه‌سرایى مى‌شد ³، همچنین طبق گزارشى دیگر، از شهادت آن حضرت تا هلاكت ابن زیاد اهل بیت از عزا بیرون نیامدند:

مَا اختَضَبَت مِنَّا امرَأَةٌ، ولَا ادَّهَنَت، ولَا اكتَحَلَت، ولا رَجَّلَت، حَتّى? أتانا رَأسُ عُبَیدِ اللّ?هِ بنِ زِیادٍ، وما زِلنا فی عَبرَةٍ بَعدَهُ. ^?هیچ یك از زنان ما خضاب نكرد، و روغنى استفاده نكرد و سرمه نكشید، و شانه نزد تا این كه سر عبیداللّ?ه بن زیاد را برایمان آوردند، ما همواره پس از آن ماجرا گریان بودیم.