سفر وآداب آن در اسلام

سیر و سفر به ویژه، سفرهای زیارتی، ریشه در اعماق فطرت آدمیان و رهیافتی از تاریخ مقدس پیامبران است. سفرها، هجرت ها و گردش های فردی و گروهی، با انگیزه های علمی، تجاری، جهادی، زیارتی و عبادی، پیشینه ای ناشناخته و ابعادی گسترده دارد و از آن روز كه انسان بر كره خاكی پانهاده، موجودی مهاجر و سیّاح و زائر و جهانگرد بوده است.

گرچه انسان نیاز به وطن دارد و هر كس بخش عمده ئی از عمر و زندگی خود را در منطقه ای خاص سپری می كند، لیکن گسستن از عادتها و پیوستن به كانونهای نور و معرفت و حضور در محضر و مزار اولیاء الهی و صالحان و عالمان، از اقدامات ارزشمند انسان ها در طول تاریخ است. وابستگی های شغلی و مكانی و عادت به حركت در محدوده قلمرو خاص، انسان را از امكانات فراوان الهی و حقایق بسیار جهان هستی غافل می سازد و سبب یأس و خستگی و یا جمود و ایستایی اندیشه می شود. حضور در آفاق گسترده جهان و دیدار با انسان ها و مشاهده تلاش ها، نیازها، فرهنگ ها و اخلاق و آداب آنان، بسیاری از بیماری های روحی و جسمی را بهبود می بخشد و مشكلات اخلاقی و اجتماعی را درمان می كند: از پیامبر گرامی اسلام (ص) نقل شده که فرمودند: (سافِرُوا تَصحُّوا وَ تُرْزَقُوا ( ، مسافرت كنید تا تندرست بمانید و به شما روزی داده شود.

یکی از روش های تربیتی و بسیار آموزنده قرآن کریم ترغیب و تشویق و دعوت به سیر و سیاحت در زمین است، که در این آیات درس خداشناسی و پندآموزی از گذشتگان نهفته است، که ما در اینجا به برخی از آنها اشاره می کنیم: (قُلْ سیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَیْفَ بَدَأَ الْخَلْقَ ثُمَّ الَّهلُ یُنْشِئُ النَّشْأَةَ الْآخِرَةَ إِنَّ الَّهلَ عَلی كُلِّ شَیءٍ قَدیرٌ ( . و در آیه ای دیگر خداوند می فرماید: (قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِكُمْ سُنَنٌ فَسیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُروا كَیْفَ كانَ عاقِبَةُ الْمُكَذِّبینَ . )

و در شعر معروف و منسوب به حضرت امیرالمؤمنین علی (ع) پنج فایده برای سفر یاد شده است: غم زدایی، تأمین اقتصادی، تقویت دانش و اطلاعات علمی، آشنایی با آداب و سنن ملّت ها، همنشینی با صالحان ون كیان.

تَغَرّب عن الأوطانِ فی طَلَبِ العُلی وسافِر ففی الأسفارِ خَمسُ فوائِد

تفرّجُ همّ واكتسابُ معیشةٍ وعِلمٌ و آدابٌ وصُحبَةُ ماجِد

سفرهای زیارتی

اصولاً سفرهای زیارتی بویژه دسته جمعی، دست آوردهایی گرانبهاتر از گردش های علمی و تورهای تفریحی و یا سفرهای تجاری سیاسی دارد، چرا که سفرهای زیارتی، حركتی عبادی معنوی بوده و به انگیزه تقرّب به آستان قدس ربوبی و حضور در محضر و مزار انسان های نمونه تاریخ است. این سفرها، آمیزه ای از عشق ملكوتی، تكریم و احترام به پاسداران ارزشها، شست وشوی غبار غفلت و گناه و پناهندگی انسان به پایگاه های امن الهی و مشاهد و مراقد بركت آفرین اولیای او است.

شروع سفر با دعا

وقتی مسافر آماده سفر شد، غسل كند پس از آن دو ركعت نماز بگزارد و از خدا خیر خود را طلب نموده آیة الكرسی خوانده و حمد و ثنای الهی بجا آورد و صلوات بر حضرت رسول و آل او بفرستد. سپس این دعا را که از امام علی (ع) نقل شده بخوان: (اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِكَ مِنْ وَعْثَاءِ السَّفَرِ وَ كَآبَةِ الْمُنْقَلَبِ وَ سُوءِ الْمَنْظَرِ فِی النَّفْسِ وَ الْأَهْلِ وَ الْمَالِ اللَّهُمَّ أنَتَْ الصَّاحِبُ فِی السَّفَرِ وَ أنَتَْ الخَْلیِفَةُ فِی الْأَهْلِ وَ یَجْمَعُهُمَا غَیْرُكَ لَِأنَّ المُْسْتخَْلفََ یكَُونُ مُسْتصَْحَبا وَ المُْسْتصَْحَبُ یكَُونُ مُسْتخَْلفَ)

. مسافر پس از این دعا تسبیحات حضرت فاطمه (س) را بگوید و سوره حمد را از پیش رو و از جانب راست و از جانب چپ بخواند و سپس سوره توحید و قدر را از شش جانب بخواند، و بعد ازخواندن آی ةالكرسی و سوره ناس و فلق و صدقه دادن سفر را آغاز كند.

آداب ومستحبات سفر

-1 طلب خیر از خداوند.

-2 اطلاع به دوستان و بستگان و طلب حلالیّت از آنان.

-3 وصیت كردن، به خصوص نسبت به امور واجب.

-4 صدقه دادن، كه بهتر است هنگام سوار شدن به وسیله نقلیه انجام گیرد.

-5 انتخاب همسفران مناسب و هم شأن از نظر اخلاقی و اقتصادی.

-6 انتخاب زمان مناسب برای سفر؛ روز شنبه و پس از آن، روزهای سهشنبه و پنجشنبه مستحب است و روز جمعه، قبل از نمازجمعه مكروه است. اگر در سایر ایام هفته لازم شد به سفر برود، صدقه بدهد.

-7 خواندن دعای سفر؛ آیات و سور ههای قرآنی؛ از جمله آنها سوره قدر، آی ةالكرسی و سوره های حمد، ناس و فلق.

آداب معاشرت با همسفران

ازامام صادق (ع) نقل شده که لقمان به فرزندش فرمود: هر گاه با عد های همسفر شدی: در كارهای مربوط به خودت و آنها، با ایشان بسیار مشورت كن؛ و به آنان بسیار تبسّم نما؛ در زاد و توش هات نسبت به آنان بخشنده باش؛ اگر تو را دعوت كردند قبول كن؛ و اگر از تو كمك خواستند كمكشان كن؛ و در سه چیز از آنان برتر باش: خاموشی، كثرت نماز و بخشندگی در مركب یا دارایی و یا توش های كه همراه داری. اگر در امر حقّی از تو شهادت خواستند، شهادت بده؛ و اگر از تو مشورت و نظر خواستند، با تمام توان، اندیشه ات را برای آنان به كار گیر... اگر همسفرانت راه افتادند، تو نیز با آنان راه بیفت؛ و اگر دیدی كار می كنند، تو نیز با آنان مشغول كار شو؛ اگر صدقه یا قرضی دادند، تو نیز با آنان همراهی كن؛ و از كسی كه سنّش از تو بیشتر است، حرف شنوی داشته اش.... هر گاه اتراق كردی، پیش از آنكه بنشینی دو ركعت نماز بگزار... و هر گاه كوچ كردی نیز دو ركعت نماز بخوان؛ و آن گاه با سرزمینی كه در آن فرود آمده ای خداحافظی كن؛ و بر آن و مردمش درود فرست؛ زیرا هر سرزمینی را ساكنانی از فرشتگان است. .

بازگشت از سفر

یکی از مستحبات سفر هدیه و سوغاتی آوردن برای نزدیکان و برادران دینی است. چراکه در روایت از پیامبر خدا آمده: (هر گاه كیی از شما به سفر رفت، در بازگشت حتی اگر شده یك قطعه سنگ برای خانواده اش هدیه و تحفه بیاورد (. قال رسو لالله إِذا خَرَجَ اَحَدُكُم الی سَفَرٍ ثُمَّ قَدِمَ عَلی اَهلِهِ فَلیُهدِهِم وَلیُطرِفهُم وَلَو حِجارَةً.

همان طورکه مسافر مستحب است هنگام سفر به دوستان و بستگان اطلاع دهد و ازآنان طلب حلالیّت نماید، متقابلاً برای آنها نیز مستحب است که هنگام برگشت مسافر به پیشواز وی بروند و درخانه از او بازدید به عمل آورند که ثواب دیدار برادر مؤمن را خواهند داشت، و در صورتی که مسافر به سفر زیارت قبور اولیاء خدا رفته باشد در ثواب آن شر کی خواهند شد که در روایت آمده: (معلّی بن خُنَیس م یگوید: از امام صادق (ع) شنیدم كه میفرمود: هر گاه كسی از برادرانتان از زیارت ما یا از زیارت قبور ما بازگشت، به استقبالش بروید و سلامش كنید و به خاطر نعمتی كه خداوند به او ارزانی داشته، تهنیتش گو یید، كه شما نیز همانند وی از رحمت الهی بهره دارید. بدانید هیچكس به زیارت ما یا زیارت قبور ما نمیآید، مگر آن رحمت الهی او را در برم بگرید و گناهانش بخشیده میشود.