ائمه (علیهم السلام) از وجود مبارك رسول اكرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) نقل كردند كه رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) علامت قبولی حج را به زائران بیت خدا گوشزد كرد و فرمود: اگر كسی به حج موفق شد و زیارت خانه خدا نصیبش شد و برگشت و انسان صالحی شد، دیگر دستش به گناه و پایش به اشتباه دراز نشد این نشانه قبولی حج است و اگر بعد از زیارت خانه خدا باز تن به تباهی و گناه می‌دهد، این علامت مردود بودن حج است2.

این نكته می‌تواند به نوبه خود بیانگر سرّ حج باشد؛ زیرا اسرار عبادات ما در قیامت ظهور می‌كند كه روز ظهور باطن است و در قیامت هر انسانی می‌فهمد كار او مقبول است یا مردود و سرّ رد و قبول را هم مشاهده می‌كند؛ نه تنها نتیجه را می‌بیند، بلكه دلیل را هم مشاهده می‌كند. در قیامت هم قبول و نكول مشهود است، هم سرّ قبول و نكول مشهود است؛  چون روز ظهور حق است: ?یَوْمَ تُبْلَى السَّرائِرُ?3 است. اگر كسی در دنیا توانست به مرحله‌ای برسد كه نظیر قیامت بفهمد حج‌اش مورد قبول شد یا نكول (مقبول است یا مردود)، این به گوشه‌ای از اسرار حج رسیده است. قهراً سبب قبول یا رد را هم بررسی می‌كند. این حدیثی كه از وجود مبارك پیغمبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) رسیده است. فرمود: اگر كسی خواست ببیند حج او مقبول است یا نه، ببیند بعد از برگشت از بیت الله دست به گناه دراز می‌كند یا نه؛  اگر گناه نمی‌كند، نشانه قبولی حج است و اگر باز گناه انجام می‌دهد، نشانه مردود بودن حج است. این معنا در سایر عبادات هم هست؛ مثلاً درباره نماز گفته شد: ?إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهی عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ?4؛ نماز یك حقیقتی دارد كه جلوی اراده‌های زشت را می‌گیرد؛ گرچه خود نماز یك امر اعتباری است ولی حقیقت او یك امر تكوینی است.  اگر كسی خواست كاری را انجام بدهد مبادی نفسانی دارد می‌فهمد تصدیق پیدا می‌كند شوق و عزم و اراده و مانند آن پیدا می‌شود، حالا یا علم به باید هم هست یا همان اراده كافی است ـ یك مطلب فنی جدایی است ـ همه اینها جزء امور تكوینی‌اند. نماز برای نمازگزار یك نقش تكوینی دارد؛ یعنی جلوی انگیزه‌ها و اراده‌ها و شوقها و تصمیم‌ها و عزمهای او را تعدیل می‌كند كه نسبت به خیر مصمم باشد نسبت به شر تصمیم نگیرد.  آن چیزی كه در محور تصمیم گیری انسان سهم تكوینی دارد، حقیقت نماز است. آنچه كه در انسان شوق به شرف و شرع و فضیلت ایجاد می‌كند، حقیقت نماز است كه ?إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهی عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ?.

همین معنا در حج هم هست كه این روح حج است كه امر تكوینی است و جلوی انگیز‌ه‌ها و اراده‌های زشت را می‌گیرد. (این هم نكته دوم).