دومین ستاره تابناک سامرا امام حسن عسكری (ع)

نام: حسن (ع)

كنیه: ابومحمد

لقب: عسكری مشهورترین لقب آن إمام است .

پدر و مادر: امام هادی (ع) و سلیل (سوسن، حُدَیث)

زمان و مكان ولادت: روز جمعه هشتم ماه ربیع الثانی سال 232 .ق. در مدینه منوَّره.

نقش انگشتر: انالله شهید

اولاد: 1 فرزند

مدت امامت: 6 سال

زمان و مكان شهادت: جمعه 8 ربیع الأول سال 260 .ق، سامراء

سبب شهادت: زهر معتمد عباسی

عمر شریف: 28 سال

مرقد مطهّر: سامرا

دوران عمر 22) :سال) قبل از امامت از سال 232 تا 254 ه. ق، دوران

امامت: 6 )سال) از سال 254 تا 260 ه. ق دوران خلافت مهتدی و معتمد

فعالیتهای علمی وسیاسی

الف - فعالیتهای علمی

امام حسن عسكری (ع) در طول دوران كوتاه عمر پر بار خود، قدم های بزرگی در راه نشر و گسترش معارف، احكام و علوم اسلامی برداشت ،عده بسیاری از علاقه مندان به معارف و علوم دینی، از نقاط دور و نزدیك جهان اسلام آن روز به پیشگاه آن بزرگوار شرفیاب می شدند و از انوار علوم آن حضرت توشه هدایت برمی گرفتند. تاریخ نام بیش از صد تن از آنان را در حافظه خود نگه داشته است . از جمله اقدامات علمی آن حضرت، تع یین و یكل و نماینده از میان شخصیتهای برجسته و با فضیلت شیعه برای ارتباط علمی با مردم بود كه از این راه مشكلات علمی و مذهبی مسلمانانی را كه دسترسی به امام نداشتند حل كرد و شبهات اسلام ستیزان و یا مخالفان اهل بیت (ع) را پاسخ می گفت.

مكاتبه با شیعیان، از دیگر فعالیتهای امام حسن عسكری (ع) در جهت گسترش علوم اسلامی و حل مشكلات علمی آنان بود. از نقاط دور و نزدیك جهان اسلام، سؤال های فراوانی در مورد اصول و فروع دین به امام می رسید و آن حضرت، بعد از نوشتن پاسخ، به وسیله پیك های مخصوص، آنها را به سؤال كنندگان می رساند. ابوالادیان، از جمله كسانی است كه نامه ها و مراسلات امام را به شهرها و مناطق مختلف اسلامی می رساند.

تفسیر امام حسن عسكری (ع)

از جمله فعالیتهای علمی إمام (ع) دروس تفسیر قرآن مجید است که آن حضرت در طول سال های 254 تا 260 ه .ق. بر ابو یعقوب یوسف بن محمد بن زیاد و ابوالحسن علی بن یسار از ثقات شیعه، املا كرده است وآن را شیخ صدوق (متوفای 381 ه . ق.( از طرق مختلف از ابویعقوب یوسف و ابوالحسن علی بن یسار نقل روایت می كند. شیخ آقا بزرگ تهرانی در كتاب (الذریعه ( طی استدلال مفصلی در ده صفحه این تفسیر را از امام حسن عسكری (ع) ، یقینی و مسلم و غیر قابل انكار می داند.

این تفسیر دو جلد چاپ شده که جلد اوّل آن مشتمل بر تفسیر استعاذه، سوره فاتحه و سوره بقره تا آیه 108 است و جلد دوم شامل آیات متفرقه از سوره بقره از جمله آیه 153 و آیه 283 می باشد.

ب- فعالیتهای سیاسی

امام حسن عسكری (ع) در طول زندگی خود، با شش نفر از خلفای بنی عباس هم عصر بود دوران امامت شش ساله آن حضرت (از سال 254 تا سال 260 ه . ق.( با سه خلیفه عباسی (المعتز، المهتدی و المعتمد( مقارن و از سخت ترین دورانهای زندگی آن امام معصوم و شیعیان به حساب می آید. چه اینكه خلفای بنی عباس مانند خلفای بنی امیه گرفتار انواع هوس ها و آرزوهای نامشروع شده و حكومت بر مسلمانان را وسیله ای برای خوشگذرانی و رسیدن به مطامع دنیوی خود قرار داده بودند و در این میان، امامان معصوم (ع) را سدّ راه خواسته های نامشروع خود می دانستند، بر آنان و شیعیان با شیوه های مختلف; ارعاب، حبس، قتل، تبعید، محاصره اقتصادی و امثال آن، سخت می گرفتند. این اعمال فشارها و محدودیتها در عصر امام جواد، امام هادی و امام حسن عسكری (ع) ، به اوج خود رسید و شدت آن به قدری بود كه آن سه پیشوای بزرگ در سن جوانی به شهادت رسیدند. امام جواد (ع) در سن 20 سالگی، امام هادی (ع) در سن 41 سالگی و امام حسن عسكری (ع) در سن 28 سالگی به دست حاكمان عباسی شهید شدند. و امّا امام حسن عسكری (ع) دو ویژگی مهم داشتند كه موجب ظلم بیش از پیش خلفای بنی عباس بر آن حضرت و شیعیانش شد و آن دو عبارت بود از:

1 . قوت یافتن شیعیان

شیعیان و اصحاب امام حسن عسكری (ع) در سایه تعلیمات و ارشادهای روح بخش و آگاهی آفرین مستمر آن حضرت، روز به روز آگاه تر و منسجم تر شده، رو به قوّت و قدرت می رفتند؛ شیعیانی كه اعتقاد راسخ داشتند حكومت بنی عباس مانند حكومت بنی امیه، حكومتی نامشروع است و آن را حق مسلّم اهل بیت (ع) می دانستند. خلفای بنی عباس از قوت گرفتن شیعیان هراس داشتند و می دانستند كه اگر ارتباط امام حسن عسكری (ع) با مردم بیشتر شود، به یقین در سایه روشنگری آن حضرت، شیعیان به خود آمده، آماده هرگونه جان فشانی و ایثار خواهند بود و بساط ستم حاكمان عباسی را برخواهند چید. از این رو هرگونه اعتراض را سركوب می كردند و با انواع شكنجه، حبس، قتل، محاصره اقتصادی، تحقیر و مانند آن، به تضعیف شیعیان می پرداختند.

2 . مسأله مهدویت

خلفای بنی عباس با استفاده از روایات نبوی (ص) خوب می دانستند كه از امام حسن عسكری (ع) فرزندی متولّد شده، ظلم و جور را برخواهد چید و او همان قائم آل محمّد (ع) است. از این رو پیوسته مراقب وضع زندگی آن حضرت بودند و به طور جدّی اخبار منزل آن حضرت را بررسی می كردند تا اگر فرزندی متولد شد، آن را از بین ببرند. خلفای بنی عباس علیه امام حسن عسكری (ع) و شیعیان آن حضرت، دست به اقدامات ذیل زدند:

الف سركوب شیعیان

حاكمان عباسی، هرگونه اعتراض و حق خواهی را با شدیدترین وجه سركوب می كردند. در حكومت المعتزّ بالله، بیش از هفتاد نفر از علویان و فرزندان جعفر طیّار و عقیل بن ابی طالب را، كه در حجاز قیام كرده بودند، اسیر كرده و به سامرا بردند. شیعیان قم كه به حق خواهی اهل بیت (ع) برخاسته بودند، توسط والی آنجا موسی بن یحیی، سركوب شدند. در حكومت المعتمد بالله نیز گروهی دیگر از علویان به شهادت رسیدند و برخی از آنان به فجیع ترین وضع كشته می شدند، تا آنجا كه پس از كشتن، دست و پا و گوش و بینی آنها را می بریدند. كشتار مخالفان، زندان، تعقیب، محاصره اقتصادی و در یك كلام، ظلم و ستم های حاكمان عباسی آن چنان فراوان و گسترده بود كه هر حق طلبی را با كمترین بهانه ای سركوب می كردند و بسیاری از شاعران وضعیت نامطلوب زمان خود را به این مضمون بیان می كرده اند كه: آشكارا ستم می كنند و مردم پیوسته در هراسند.

ب قطع ارتباط شیعیان با امام (ع)

از جمله اقدامات ستمگرانه حاكمان عباسی، تحت تعقیب قرار دادن شیعیان و كسانی بود كه به نحوی می خواستند با امام حسن عسكری (ع) رابطه برقرار كنند. از این رو دوستداران و شیعیان، به سختی می توانستند با آن حضرت در تماس باشند; بگونه ای كه گاهمدت ها منتظر فرصت مناسب می ماندند تا با امام ملاقات كنند و یا از باب تقیه، شیعه بودن خود را انكار می كردند تا مبادا مورد بازجویی قرار گرفته، گرفتار شوند و گاه شغل خاصی را انتخاب می كردند تا بتوانند رابطه خود را با امام حفظ كنند؛ مثل عثمان بن سعید عمری كه به روغن فروشی روی آورد.

ج زندانی كردن امام (ع)

پافشاری امام حسن عسكری (ع) در راه حق و عدالت و سازش ناپذیری آن حضرت با خلفای ستمگرِ عباسی، همواره موجب یكنه توزی و شدت عمل آنان نسبت به آن حضرت می شد. از همین رو، آن حضرت را بارها زندانی كردند. المهتدی بالله، خلیفه عباسی، در سال 255 ه . ق. دستور بازداشت امام (ع) را صادر كرد و به صالح بن وصیف سپرد تا آن حضرت را زندانی كند و بر حضرت سخت گیرد. و یك بار دیگر آن حضرت در زندان (عزیر ( از وابستگان ظالم خلفای عباسی محبوس شد. او بر امام سخت می گرفت و آزار می رساند; روزی زن عزیر به او گفت: (از خدا بترس، تو نمی دانی چه شخصی در منزل توست! (آن زن عبادت و شایستگی امام را بیان كرد) و گفت: از ستمی كه بر او روا می داری بر تو می ترسم. عزیر گفت: به خدا قسم او را در میان درندگان می افكنم. او پس از آنكه از مقامات بالا اجازه گرفت، امام را به میان درندگان افكند و شكی نداشت كه درندگان، آن حضرت را هلاك می كنند، اما وقتی به سراغ امام آمد او را سالم یافت در حالی كه مشغول نماز بود و درندگان اطراف او را گرفته بودند; از این رو دستور داد تا آن حضرت را به زندان برگردانند)

امام حسن عسكری (ع) در زمان خلافت المعتمد بالله نیز زندانی شد. آن حضرت همراه برادرش جعفر، نزد علی بن جرین زندانی شدند. خلیفه پیوسته از وضع امام جویا می شد. روزی از علی بن جرین، زندانبان امام از احوال آن حضرت گزارش خواست. او در جواب گفت: روزها را روزه می گیرد و شبها را به نماز و عبادت می گذراند.

تدابیر امنیتی امام عسكری (ع)

امام حسن عسكری (ع) با درایتی كم نظیر، در برابر ستم حاكمان عباسی ایستاد و در حفظ اسلام و شیعیان كوشید و در این راه متحمّل زحمات بسیار شد. اقدامات آن حضرت عبارت بود از:

الف ارتباط مستمر و منظم با شیعیان

شهرهای كوفه، مدائن، یمن، بغداد، ری، آذربایجان، نیشابور، قم، سامرا، گرگان و بصره از پایگاه های شیعیان بودند و حاكمان عباسی بیشترین حساسیت را به این شهرها داشتند و همواره می كوشیدند دوستداران مكتب اهل بیت (ع) را در تنگنا قرار دهند. امام (ع) برای حفظ شیعیان این مناطق، شبكه ارتباطی قوی ایجاد كرد؛ زیرا گستردگی و پراكندگی مراكز تجمّع شیعیان، وجود سازمان ارتباطی منطقی را ایجاب می كرد تاپیوند شیعیان را با حوزه امامت و نیز ارتباط آنان با كیدیگر برقرار سازد و از این رهگذر، آنان را از نظر دینی و سیاسی رهبری و سازماندهی كنند. آن حضرت نمایندگانی از چهره های درخشان و شخصیتهای برجسته شیعه برگزید و در مناطق متعدد منصوب كرد و به وسیله آن با شیعیان ارتباط مستمر برقرار كرد; از جمله این نمایندگان، ابراهیم بن عبده، نماینده امام در نیشابور و احمدبن اسحاق بن عبدالله قمی اشعری نماینده آن حضرت در قم بودند.

ب فعالیتهای سرّی

داوود بن اسود، خدمتگزار امام حسن عسكری (ع) می گوید:

(روزی امام مرا خواست و چوب مدوّر و بلند و ضخیمی مانند پایه در به من داد و فرمود: این چوب را بگیر و نزد عثمان بن سعید ببر و به او بده. من چوب را گرفته، راهی شدم. در راه به آب فروشی برخوردم، قاطر او راه مرا بست. آب فروش از من خواست، حیوان را كنار بزنم، من نیز چوب را بلند كردم و به قاطر زدم، در این حال چوب ترك خورد و من وقتی محل ترك خوردگی آن را نگاه كردم، دیدم نامه های زیادی در درون چوب جاسازی شده است. این جریان نشان می دهد كه آن حضرت فعالیت گسترده و در عین حال سرّی را در جهت مقابله با توطئه ها و ستم های خلفای عباسی انجام داده است.

ج هشدار و راهنمایی شیعیان

از اقدامات مهم امام حسن عسكری (علیه السلام) كه بیشتر اوقات با كرامات آن حضرت همراه می شد، اطلاع رسانی و آگاه كردن شیعیان از خطرات جانی بود كه از ناحیه حاكمان عباسی متوجه آن شده بود. نمونه های این اقدامات بسیار است. ابوهاشم داوود بن قاسم جعفری می گوید: (ما چند نفر در زندان بودیم كه امام و برادرش جعفر را وارد زندان كردند. برای عرض ادب و خدمت به سوی حضرت شتافتیم و گرد ایشان جمع شدیم. در زندان مردی جمحی بود و ادعا می كرد كه از علویان است. امام متوجه او شد و فرمود: اگر در جمع شما فردی كه از شما نیست نمی بود، می گفتم كه در چه زمانی آزاد خواهید شد. بعد از بیرون رفتن آن مرد، فرمود: این مرد از شما نیست از او حذر كنید. او گزارش شما را و هر چه را كه شما با هم گفته اید برای خلیفه تهیه كرده است و هم اكنون گزارش هایش در میان لباس های اوست. كیی از حاضران لباس های او را تفتیش كرد و گزارش را یافت كه مطالب مهم و خطرناكی را درباره ما نوشته بود. )

راوی می گوید: (ما گروهی بودیم كه وارد سامرا شدیم و در پی فرصتی بودیم كه امام از منزل خارج شود تا بتوانیم او را در كوچه ببینیم. در این هنگام نامه ای به این مضمون از طرف امام به ما رسید كه: (اگر من از خانه خارج شدم( هیچ كدام از شما بر من سلام نكند، هیچ كس از شما به سوی من اشاره نكند; زیرا برای شما خطر جانی دارد. )

عبدالعزیز بلخی می گوید:

روزی در خیابان منتهی به بازار گوسفند فروش ها نشسته بودم و امام حسن عسكری (ع) را كه به سوی دروازه شهر حركت می كرد، دیدم. در دلم گفتم: خوب است فریاد كنم كه: مردم! این حجت خداست، او را بشناسید ولی با خود گفتم: در این صورت مرا می كشند! وقتی امام به كنار من رسید و من به او نگریستم، انگشت سبابه را بر دهان گذاشت و اشاره كرد كه: سكوت! من به سرعت پیش رفتم و بر پاهای آن حضرت بوسه زدم. فرمود: مواظب باش، اگر فاش كنی (كه شیعه هستی) كشته می شوی! شب آن روز به حضور امام رسیدم، فرمود: باید رازداری كنید و گرنه كشته می شوید، خود را به خطر نیندازید. )

وصایای امام (ع) به شیعیان

امام حسن عسكری (ع) خطاب به شیعیان چنین پیام دادند:

(شما را به تقوای الهی، پرهیزگاری در دین، كوشش در راه خدا، راستگویی، ادای امانت به آنكه چیزی به شما سپرده است; خواه نیکوكار باشد و خواه بدكار، طول دادن سجده ها و رفتار خوب با همسایگان، كه پیامبر (ص) بدان مبعوث شده است، سفارش می كنم.

در میان جماعت آنان (اهل سنت)، نماز بخوانید، مردگان آنها را تش ییع كنید، از بیمارانشان عیادت كنید و حقوق آنان را بپردازید.

هنگامی كه كسی از شما در دین پرهیزگار باشد، در گفته هایش راست بگوید، امانتداری درستكار باشد و با مردم خوش خُلقی كند، می گویند:او شیعه است و این مرا خشنود می كند.از خدا بترسید و زینت ما باشید نه خار چشم ما، هر ن كیی را به سمت ما آورید و هر زشتی را از ما دور كنید. هر خوبی كه گفته می شود، در ماست و هر بدی كه به ما نسبت داده می شود ما از آن دور هستیم.

حق ما در كتاب خداوند، مخصوص و پیوند ما با رسول خدا (ص) آشكار و طهارت ما به وسیله پروردگار، عیان است. (به طوری كه( كسی جز ما نمی تواند چنین ادعایی كند مگر دروغگو. همواره نام خدا را به یاد آورید و مرگ را فراموش نكنید. پیوسته قرآن بخوانید و بر پیامبر (ص)صلوات بفرستید كه صلوات بر پیامبر (ص) ، ده حسنه دارد. وصایای مرا حفظ كنید. شما را به خدا می سپارم و به شما سلام می رسانم)

امام حسن عسكری (ع) در نامه ای خطاب به ابوالحسن علی بن حسین بن موسی معروف به ابن بابویه قمی مردم را به هر آن چه كه تأمین كننده كمال آنها است، دعوت می كند. متن نامه چنین است:

(به نام خداوند بخشنده مهربان، سفارش می كنم (تو را) به پرهیزكاری در پیشگاه خدا و بر پاداشتن نماز و پرداخت زكات; زیرا نماز كسی كه زكات نمی پردازد، پذیرفته نیست.

و به تو سفارش می كنم كه از خطای مردم درگذری و خشم خویش را فرو بری و به خویشاوندان صله و رسیدگی نمایی و با برادران مواسات كنی و در رفع نیازهای آنان در سختی و آسایش بكوشی و در برابر نادانی وبی خردی افراد، بردبار باشی و در دین ژرف نگر و در كارها استوار و با قرآن آشنا باشی و اخلاق ن كیو پیشه سازی و امر به معروف و نهی از منكر كنی. خدای متعال می فرماید: ( لا خَیْرَ فِی كَثِیر مِنْ نَجْواهُمْ إِلاّ مَنْ أَمَرَ بِصَدَقَة أَوْ مَعْرُوف أَوْ إِصْلاح بَیْنَ النّاسِ...) در بسیاری از سخنانشان با هم، خیری نیست مگر كسی كه به صدقه زدادن یا ن كیی كردن یا اصلاح میان مردم فرمان دهد. از همه بدی ها و زشتی ها خودداری كن و بر تو باد كه نماز شببخوانی، همانا پیامبر (ص) به علی (ع) سفارش كرد كه: (یا عَلِیُّ عَلَیْكَ بِصَلاةِ اللیَّْلِ، عَلَیْكَ بِصَلاةِ اللیَّْلِ، عَلَیْكَ بِصَلاةِ اللیَّْلِ، و َمَنِ اسْتَخَفَّ بِصَلاةِ اللیَّْلِ فَلَیْسَ مِنَّا... )؛ ای علی، بر تو باد خواندن نمازشب، بر توباد نماز شب، بر تو باد نماز شب و كسی كه نماز شب راسبك بشمارد از ما نیست.پس به وصیت من عمل كن و به شیعیان من نیز دستور بده آنچه به تو فرمان دادم همانطور عمل كنند.بر تو باد كه صبر و ش یكبایی ورزی و منتظر فرج باشی، هماناپیامبر (ص) فرمودند: برترین اعمال امت من، انتظار فرج است. پیوسته شیعیان ما در حزن و اندوه خواهند بود تا فرزندم (امام قائم (ع) ( ظاهر شود، همان كه پیامبر (ص) بشارت داد زمین را از قسط و عدل پر می كند؛ همچنانكه از ظلم و جور پر شده است. ای بزرگمرد و مورد اعتماد من، صبر پیشه كن و شیعه مرا به صبر فرمان ده، همانا زمین از آنِ خداست كه بزرگان خود را وارث آن می سازد و سرانجام ن كیو، برای پرهیزكاران است. سلام و رحمت خدا و بركات او بر تو و بر همه شیعیانم باد! ( حَسْبُنَا اللهُ وَ نِعْمَ الْوَكِیلُ نِعْمَ الْمَوْلی وَ نِعْمَ النَّصِیرُ)

شهادت امام حسن عسكری (ع)

معتمد عباسی نفوذ معنوی و علمی امام حسن عسكری (ع)را در جامعه به خوبی درك كرده بود. وی می دانست كه ادامه حیات آن حضرت همراه با سرنگونی حكومت ظالمانه او خواهد بود. از این رو تصمیم به قتل آن حضرت گرفت و مخفیانه توسط عمال خود در اوّل ربیع الاول سال 260 ه . ق. آن بزرگوار را مسموم نمود و امام حسن عسكری (ع) بعد از چند روز درد مسمومیّت در هشتم ربیع الاول سال 260 ه . ق. به شهادت رسید. خلیفه عباسی و عاملان او سعی زیادی به كار بستند تا مرگ آن حضرت را طبیعی جلوه دهند، ولی این حقیقت بر شیعیان مخفی نماند.

به هر حال خبر شهادت آن حضرت در سامرا، به زودی پیچید. مردمبه حركت درآمدند و شهر سراپا فریاد و ناله گردید. بازار و مغازه ها بسته شد. خواص و عوام حتی از درباریان و مخالفان اهل بیت (ع)در تش ییع جنازه آن حضرت شركت كردند و حضرت حجت بن الحسن العسكری (ع) بر جنازه آن حضرت نماز خواند. ابوالادیان پیك مخصوص امام حسن عسكری (ع) می گوید: (وقتی پ كیر امام حسن عسكری (ع) را غسل و كفن كرده، در تابوت گذاشتند، جعفر (برادر امام( پیش رفت تا بر جنازه امام نماز گزارد و وقتی خواست تكبیر نماز را بگوید، ناگاه كودكی گندمگون و سیاه موی كه دندانهای پیشین وی قدری با هم فاصله داشت (از اتاق مشرف بر حیاط منزل امام( بیرون آمد و لباس جعفر را گرفت و او را كنار كشید و گفت: عمو! كنار برو، من باید بر پدرم نماز بخوانم. جعفر در حالی كه قیافه اش دگرگون شده بود، كنار رفت، آن كودك (امام قائم (ع)( بر جنازه امام نماز خواند و حضرت را در خانه خود در كنار قبر پدرش امام هادی (ع) دفن كردند)

فضیلت زیارت عسكریّین (ع)

مرحوم شیخ طوسی، از ابوهاشم جعفری، از امام حسن عسكری (ع) نقل میك‌ند كه فرمود: قبر من در (سرّ من رأی ( امان (از بلاها و عذاب الهی( برای هر دو گروه است. (منظور دو گروه شیعه و اهل سنّت كه در آن جا ساكن هستند( و طبعاً معنای این روایت آن خواهد بود كه بركت قبر آن حضرت، بركت عامی است كه همه را احاطه كرده است، چنان كه قبر موس یبن جعفر (ع) امان برای همه اهالی بغداد است.

شیخ طوسی در (امالی ( از بعضی نقل می کند: خدمت امام هادی (ع) عرض كردم: ای آقای من! دعایی به من بیاموز كه از طریق آن به خدای عزّوجل نزدیك شوم، فرمود: دعایی كه الان برایت نقل میك‌نم دعایی است كه بسیاری از اوقات با آن خدا را می خوانم و از خداوند عزّوجل خواسته ام كسی كه در حرم من این دعا را بخواند، مأیوس برنگردد؛ دعا این است:

یا عُدِّتی عِنْدَ الْعُدّدِ، وَ یا رَجائی وَ الْمُعْتمدَ، وَ یا كَهْفی وَالسِّنَدَ، یاواحِدُ یا احََدُ، وَ یا قُلْ هُوَاللهُ احََدٌ، اسَْالَكَُ اللّهُمِّ بحق مَنْ خَلقَْتَ مِنْ خَلقِْكَ وَ لمَْ تَجْعَلْ فی خَلْقیكَ مِثْلَهُمْ اَحَدِاً صَلِ عَلی جَماعَتِهِم، وَافْعَلْ بی كَذا وَ كَذا. به جای (وافعل بی كذا و كذا ( حاجتش را بخواهد.