یكى از موفقیت‏هاى بزرگ سفر حج، دستیابى به ثواب فراوان نماز گزارى در مسجد النبى و مسجد الحرام است.

امام صادق علیه السلام فرمود:

«نماز در مسجد الحرام یكصد هزار و در مسجد النبى ده هزار نماز پاداش دارد.»^[1]

و طبیعى است كه اگر نمازهاى واجب را در این دو مكان مقدّس به جماعت بخوانند، پاداشى برتر و غیر قابل تصوّر خواهد داشت. در روایت آمده است كه:

اگر نماز به جماعت خوانده شود و نماز گزاران بیش از ده نفر باشند شمارش پاداش آن براى افراد بشر امكان‏پذیر نیست.

رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود:

«فَإِنْ زَادُوا عَلَى الْعَشَرَةِ فَلَوْ صَارَتْ بِحَارُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ كُلُّهَا مِدَاداً وَ الْأَشْجَارُ أَقْلاماً وَ الثَّقَلانِ مَعَ الْمَلائِكَةِ كُتَّاباً لَمْ یَقْدِرُوا أَنْ یَكْتُبُوا ثَوَابَ رَكْعَةٍ وَاحِدَةٍ».^[2]

«اگر بیش از ده نفر شدند، اگر دریاهاى آسمان و زمین مركّب و جن و انس و فرشتگان نویسنده شوند، نخواهند توانست ثواب یك ركعت آن را بنویسند.»

امام صادق علیه السلام نیز به پیروان خود دستور داده‏اند تا نمازهایشان را در مساجد [و به جماعت‏] بخوانند:

«عَلَیْكُمْ بِالصَّلاةِ فِی الْمَسَاجِدِ ...».^[3]

«بر شما باد به خواندن نماز در مساجد.»

آن حضرت همچنین به زید الشّحام كه با غیر شیعه معاشر بود و با آنان در یك منطقه زندگى مى‏كرد، فرمود:

«خود را با اخلاق ایشان تطبیق دهید رفتارى خوب با آنان داشته باشید، در مساجدشان نماز بگزارید، از بیمارانشان عیادت كنید، در تشییع جنازه آنان حاضر شوید، و اگر بتوانید امام جماعت یا مؤذن آنان باشید چنین كنید، زیرا اگر چنین رفتار بنمایید گویند:

اینها جعفرى (و پیروان جعفر بن محمد الصادق علیه السلام) اند، خداوند جعفر را رحمت كند. یاران خود را چه خوب تربیت كرده است ...»^[4]

بنابراین نتیجه مى‏گیریم:

1- نماز خواندن در مسجد النبى و مسجد الحرام ثواب فراوان دارد.

2- دستور امام صادق علیه السلام است كه نمازها را به جماعت بخوانیم.

3- دستور امام صادق علیه السلام است كه در نمازهاى جماعت دیگران شركت كنیم.

4- اگر نماز به جماعت خوانده شود، نوشتن ثوابِ آن براى كسى مقدور نیست.

حال با این همه سفارش و تأكید، متأسفانه گاهى مشاهده مى‏شود كه برخى از زائران ایرانى، یكى از زیباترین و شكوهمندترین صحنه‏ها، در مكه و مدینه را به تلخ‏ترین خاطره‏ها در ذهن مسلمانان سایر كشورها تبدیل مى‏كنند.

در ایام حج مسلمانان جهان، كه براى انجام فریضه حج و زیارت قبر رسول خدا صلى الله علیه و آله به مكه و مدینه آمده‏اند، پیش از گفتن اذان، همچون سیل به سوى حرم سرازیر مى‏شوند، راه‏هاى منتهى به حرم همه پر از انسان‏هاى عاشق پیشه‏اى است كه به عشق خدا به این‏ سرزمین آمده‏اند و اگر كسى دیر برسد در بسیارى اوقات امكان ورود به مسجد را پیدا نمى‏كند، درست در چنین وضعیتى بعضى از زائران ایرانى، یا از مسجد خارج شده و یا در كنار مغازه‏ها و خیابان‏ها نشسته و یا به سوى منازل خود در حال حركت اند و در نتیجه خاطره تلخى از خود و تشیع در ذهن مسلمانان سایر كشورها به یادگار مى‏گذارند.

اگر این گونه افراد به سخنان و سفارش‏هاى امام صادق علیه السلام توجه كنند، به یقین از این رفتارها دست برمى‏دارند.

امام صادق علیه السلام از طریق پدران خود از رسول‏خدا صلى الله علیه و آله نقل كرده‏اند كه آن حضرت فرمود:

«كسى كه صداى اذان را در مسجد بشنود و بدون علت و بیمارى از مسجد خارج شود منافق است مگر آن كه تصمیم داشته باشد به مسجد برگردد.»^[5]

بنابراین، بر حاجیان لازم است هنگام اقامه نماز جماعت، از منازل خود و یا هر جا كه هستند به طرف مساجد حركت نموده، در اجتماعات مسلمانان شركت كنند و افزون بر بهره معنوى و پاداش الهى، از بركات‏ زندگى جمعى و انس با مردم نیز بهره‏مند شوند.

على بن ابى‏طالب علیه السلام نیز فرمود:

«مَنْ سَمِعَ النِّدَاءَ فَلَمْ یُجِبْهُ مِنْ غَیْرِ عِلَّةٍ فَلا صَلاةَ لَهُ».^[6]

ابن عباس گفته است:

«هر كس نداى مؤذن را بشنود و به آن پاسخ ندهد، چیزى را نخواسته و چیزى نیز براى او خواسته نشده است.»

در روایت آمده است كه چون روز قیامت فرا رسد گروهى از مردم به صحنه محشر مى‏آیند، در حالى كه چهره‏هایشان همچون ستاره درخشان است، فرشتگان به آنها مى‏گویند:

شما چه اعمالى داشتید؟

پاسخ مى‏دهند:

ما هرگاه نداى اذان را مى‏شنیدیم، براى گرفتن وضو برمى‏خاستیم و هیچ چیز غیر از آن، ما را به خود مشغول نمى‏كرد.

گروهى نیز محشور مى‏شوند در حالى كه چهره‏هاى آنان همچون ماه درخشندگى دارد، اینها نیز در پاسخ به‏ همان سؤال گویند:

ما پیش از وقت نماز وضو مى‏گرفتیم [و براى نماز آماده مى‏شدیم‏]، گروهى نیز محشور مى‏شوند در حالى كه چهره آنان همچون خورشید مى‏درخشد. اینها نیز در پاسخ مى‏گوید:

ما اذان را در مسجد شنیدیم.^[7]

نظم در صفوف‏

یكى از نكاتى كه در روایات بسیار بر آن تأكید شده، نظم در صفوف نماز جماعت است.

رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود:

«سَوُّوا صُفُوفَكُمْ فَانَّ تَسْوِیَةَ الصَّفِّ تَمامُ الصَّلاة».^[8]

صف‏هاى خود را منظم كنید؛ زیرا مرتب و برابر بودن صفوف [شرط] تمام و كمال بودن نماز است.

پس از آن كه صفوف نماز مرتب شد، اگر هنوز جایى باقى مانده، ابتدا باید جاهاى خالى را پر كنند و سپس صفوف بعدى را تشكیل دهند.

امیر مؤمنان علیه السلام فرمود:

«سُدُّوا فُرَجَ الصُّفُوفِ مَنِ اسْتَطَاعَ أَنْ یُتِمَّ الصَّفَّ الْأَوَّلَ وَ الَّذِی یَلِیهِ فَلْیَفْعَلْ فَإِنَّ ذَلِكُمْ أَحَبُّ إِلَى نَبِیِّكُمْ وَ أَتِمُّوا الصُّفُوفَ فَإِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِكَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى الَّذِینَ یُتِمُّونَ الصُّفُوفَ».^[9]

«جاهاى خالى صفوف را پر كنید، كسى كه مى‏تواند صف اول را تكمیل كند و یا صف پس از آن را، پس باید چنین كند؛ زیرا این عمل نزد پیامبر دوست داشتنى‏تر است و صفوف را تكمیل و پر كنید، پس همانا خدا و فرشتگان او، بر كسانى كه صف‏ها را پر مى‏كنند، درود مى‏فرستند.»

على علیه السلام در حدیثى دیگر فرمود:

«بهترین صفوف، صف‏هاى اول است و آن صف فرشتگان است ...»^[10]

امام صادق علیه السلام نیز فرمود:

«صف‏ها را كامل كنید و اگر كسى از شما احساس كرد در صف اول جا تنگ است، زیانى به شما نمى‏رساند كه در صف بعد بایستد، و اگر در صف اول جاى خالى وجود داشت، زیانى به شما نمى‏رساند كه به سمت راست یا چپ حركت نموده- اگر جاى خالى كمى این طرف یا آن طرف بود- و آن جاى خالى را پر كنید.»^[11]

و بالا خره رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود:

«اگر مردم پاداش آنچه مربوط به اذان و صف اول نماز است را مى‏دانستند، نسبت به آن علاقمند گردیده، آهنگ آن مى‏كردند.»^[12]

حال با توجه به آنچه كه از كلام معصومین علیهم السلام نقل شد، پیروان اهل بیت عصمت و طهارت باید در نظم صفوف جماعت تلاش نموده، به موقع در مساجد حاضر شوند و آنگاه كه صفوف نماز جماعت تشكیل شد و جایى براى نشستن نبود، از آزار رساندن به مسلمانان و از روى دوش آنان عبور كردن خوددارى كنند و هر كجا كه جاى خالى وجود داشت همان جا بنشینند.

منبع: آداب سفر حج‏/ سید على قاضى عسكر/ نشر مشعر/ 1382