نكاتی جهت اقامه نمازجماعت زائران درسرزمین وحی
برخی از موارد اختلافی كه لازم است زائران با آنها آشنا باشند به این شرح است.
?. خواندن بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم در نماز:
در نمازهای جماعت، در قرائت حمد و سوره توسط امام جماعت بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم را نمی‌شنویم و این سوال مطرح می‌گردد كه چرا آنان در نماز بسم‌الله را نمی‌خوانند؟
اهل‌سنت درباره خواندن بسم‌الله در نماز، دیدگاه متفاوتی با شیعه دارند؛ از نظر شیعه بسم‌الله جزئی از سوره است و باید خوانده شود و مستحب است كه حتی در نمازهایی كه آهسته خوانده شود، بسم‌الله در نماز بلند خوانده شود و این یكی از شعائر شیعه است.
ولی بسیاری از اهل‌سنت، بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم را جزء سوره نمی‌دانند. حنفی‌ها و حنبلی‌ها در عین حال كه آن را جزء سوره نمی‌دانند اما خواندن آن را در آغاز حمد و سوره مستحب می‌دانند؛ ولی به نظر آنها اگرچه نماز جهری باشد مانند نمازهای مغرب و عشاء باید بسم‌الله آهسته خوانده شود.
به حكم اینكه امام جماعت‌های مكه و مدینه تابع فقه حنبلی هستند بسم‌الله را در نمازها به صورت آهسته می‌خوانند و لذا شنیده نمی‌شود.
?. گفتن آمین پس از قرائت نماز:
از نظر فقهای اهل سنت برای امام جماعت و مامومین مستحب است كه در نمازهایی كه بلند خوانده می‌شود پس از اتمام سوره حمد همگی آمین بگویند.
از نظر فقه شیعه گفتن آمین پس از حمد جایز نیست و موجب باطل شدن نماز می‌شود و در روایات متعددی از ائمه معصومین (ع) گفتن آمین پس از سوره حمد منع شده است.
?. خواندن نماز بصورت دست‌بسته:
اهل سنت در قیام نماز دست راست خود را روی دست‌چپ می‌گذاردند و هر دو دست را روی ناف یا بالای آن قرار می‌دهند البته در این مسئله میان مذاهب چهارگانه اهل سنت اختلاف‌نظر وجود دارد. حنفی، شافعی و حنبلی این كار را لازم و یكی از سنت‌های نماز می‌دانند ولی مالكی آن را لازم و سنت نمی‌دانند.
از نظر شیعه و مكتب فقهی اهل‌بیت (ع) این كار بدعت و حرام است و نماز را باطل می‌كند و از آن‌جا كه بعضی از اهل‌سنت نیز با دست باز نماز می‌خوانند، در این مسئله، مشكلی برای شیعه وجود ندارد.
?. برگرداندن صورت به چپ و راست در حال خواندن سلام نماز:
شافعی‌ها و حنفی‌ها و حنبلی‌ها عقیده دارند كه مستحب است نمازگزار در حال خواندن سلام نماز در سلام اول صورت خود را به طرف راست و در سلام دوم به طرف چپ برگرداند آن هم به اندازه‌ای كه از پشت‌سر صورت او دیده شود. مالكی‌ها نیز این كار را مستحب می‌دانند ولی آن را به سلام آخر اختصاص داده‌اند.
?. قنوت:
از نظر فقه شیعه، قنوت، در ركعت دوم تمام نمازها، مستحب است ولی اهل سنت معتقدند كه قنوت در نماز در حالی مستحب است كه بلا و مصیبتی بر دیگر، كه در چنین حالتی مستحب است قنوت بخوانند و برای رفع آن بلا از مسلمانان دعا كنند. آنها این قنوت را القنوت‌عندالنازعه می‌نامند و در غیر این صورت قنوت نمی‌خوانند.
از نظر شیعه قنوت واجب نیست بنابراین ترك آن اگرچه از روی عمد باشد اشكالی در نماز ایجاد نمی‌كند.
?. عبور از مقابل نمازگزار:
از نظر اهل‌سنت عبور كردن از مقابل نمازگزار حرام است، حتی در بعضی از كتاب‌های حدیثی آنان آمده است كه نمازگزار باید مانع عبور عابر از مقابل خود باشد، اگرچه این كار به درگیری بكشد، و كسی كه از مقابل نمازگزار عبور می‌كند شیطان است. به همین جهت وقتی در مكه یا مدینه از مقابل كسی كه نماز می‌گذارد، عبور كنید با اعتراض شدید او و دیگران روبرو می‌شوید و حتی ممكن است برای این كار خشونت هم نشان بدهند. بنابراین زائران ایرانی باید به این مسئله توجه داشته باشند.
از نظر شیعه عبور از مقابل نمازگزار حرام نیست ولی مستحب است كه نمازگزار حایلی مانند عصا یا تسبیح یا چوب یا ریسمان قرار دهد تا میان او و كسانی كه از مقابل او عبور می‌كنند قرار گیرد و این از باب احترام به نماز و رمز انقطاع از مردم به سوی خداست.
?. اذان و اقامه:
یكی از چیزهایی كه برای زائران در مكه و مدینه سوال‌برانگیز است، زمان و كیفیت اذان و اقامه است.
از نظر اهل‌سنت، اذان گفتن برای نماز صبح پیش از رسیدن وقت آن یعنی پیش از طلوع‌فجر مستحب است و لذا آنان حدود بیش از طلوع‌فجر اذان می‌گویند كه در حقیقت اعلام وقت نافله است تا مردم برای خواندن نماز صبح آماده شوند و بیش از آن نمازهای نافله را بخوانند.
و چون وقت نماز صبح می‌رسد یكبار دیگر اذان می‌گویند و این اذان برای اعلام داخل شدن وقت نماز صبح است و پس از آن اقامه می‌گویند. بنابراین برای نماز صبح دوبار اذان و یكبار اقامه گفته می‌شود. از نظر فقهای شیعه اذان باید پس از داخل شدن وقت گفته شود.
اهل‌سنت جمله حی‌علی خیرالعمل را در اذان صبح نمی‌گویند. در برخی از كتاب‌های آنان آمده است كه در زمان پیامبراسلام و زمان خلیفه اول این جمله در اذان گفته می‌شد و خلیفه دوم از آن نهی كرد و دستور داد در اذان صبح به جای این جمله دوبار بگویند: الصلوه خیر من النوم
?. شركت در نماز جماعت:
شركت در نماز جماعت از نظر فقه شیعه مستحب موكد است و فضیلت بسیاری برای آن ذكر شده است.
در روایتی از پیامبر اسلام (ص) نقل شده است: كسی كه برای نماز جماعت به سوی مسجدی می‌رود برای هر قدم او هفتاد هزار حسنه نوشته می‌شود.
با این حال از دیدگاه شیعه شركت در نماز جماعت واجب نیست ولی از نظر برخی از مذاهب اهل سنت شركت در نماز جماعت واجب است. به عنوان مثال خنفی‌ها و حنبلی‌ها آن را واجب عینی و برخی از اهل سنت آن را واجب كفایی می‌دانند. با توجه به اهمیت نماز جماعت لازم است كه حجاج محترم در نمازهای جماعت به‌خصوص نماز جماعت‌های مسجدالحرام و مسجدالنبی شركت كنند و به هنگام اقامه نماز جماعت از تردد در خیابان و بازارها جداً خودداری كنند.
?. اتصال در نماز جماعت:
از دیدگاه شیعه صفوف نماز جماعت باید به یكدیگر اتصال داشته باشد و فاصله میان دو صف نباید بیشتر از یك گام باشد ولی از نظر اهل‌سنت اگر صفوف نماز با یكدیگر تا سیصد ذراع فاصله داشته باشد اشكال ندارد مشروط بر این كه ماموم از حالات امام اطلاع داشته باشد مثلاً صدای او را بشنود و یا به‌وسیله مكبر از حالات او باخبر باشد. البته لازم است حجاج به هنگام شركت در نماز جماعت در محلی قرار بگیرند كه فاصله‌ای میان آنها و صف‌های جلو نباشد.
??. خواندن سوره كامل پس از حمد:
در ركعت اول و دوم نماز پس از قرائت سوره حمد لازم است كه مقداری از قرآن خوانده شود.
از نظر شیعه باید یك سوره كامل قرائت شود وباید در اول سوره بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم خوانده شود ولی اهل‌سنت معتقدند كه خواندن سوره كامل لازم نیست بلكه خواندن چند آیه از یك سوره هم كفایت می‌كند و در اینكه چه مقدار باید خوانده شود میان آنها اختلاف‌نظر وجود دارد.
شافعی‌ها و مالكی‌ها عقیده دارند كه خواندن یك آیه و حتی قسمتی از یك آیه كفایت می‌كند و حنفی‌ها معتقدند كه باید آیه طولانی باشد و اگر كوتاه باشد باید حداقل سه آیه خوانده شود و البته معتقدند باید آیاتی خوانده شود كه معنای كامل و مستقلی دارد و مربوط به قبل و بعد نباشد.
??. خواندن سوره‌های سجده‌دار در نماز:
از نظر فقه شیعه خواندن چهار سوره از سوره‌های قرآن كه به آنها عزائم گفته می‌شود و در آنها آیه سجده واجب وجود دارد در نماز صحیح نیست و نماز را باطل می‌كند؛ ولی اهل سنت این كار را صحیح می‌داند و گاهی در نماز صبح روز جمعه، امام جماعت پس از قرائت سوره حمد قسمتی از سوره سجده‌دار را می‌خواند و وقتی به آیه سجده می‌رسد از حالت قیام به سجده می‌رود، سپس قیام می‌كند و بقیه آیات را می‌خواند و مردمی هم كه اقتداء كرده‌اند همراه با او چنین می‌كنند.
بنابراین اگر زائران چنین حالتی را مشاهده كردند لازم است از آنان پیروی كنند و بدانند كه آن سجده، سجده واجب برای تلاوت آیه سجده است و چون از نظر فقه شیعه خواندن این سوره‌ها در نماز جایز نیست، لازم است به نحوی آن را جبران كنند. (رجوع به مرجع‌تقلید خود)
??. جلسه استراحت پس از انجام دو سجده:
از نظر فقهای شیعه در هر ركعتی از نماز پس از تمام شدن دو سجده احتیاط این است كه نمازگزار بنشیند و پس از استقرار كامل، برای ركعت بعدی از جا برخیزد. این نشستن را جلسه استراحت می‌گویند، یعنی نشستن برای استراحت. ولی اهل‌سن، نشستن پس از دو سجده را لازم نمی‌دانند و مستقیماً از سجده به ركعت بعدی برمی‌خیزند.
??. خواندن نماز مستحبی پس از نماز صبح و عصر:
از نظر اهل‌سنت پس از ادای نماز صبح و عصر خواندن نماز مستحبی وارد نشده است و بر این اساس اهل‌سنت پس از نماز صبح و عصر نماز دیگری نمی‌خوانند و حتی گاهی مانع از نماز خواندن دیگری می‌شوند. ولی از نظر فقه‌شیعه هیچ محدودیتی برای خواندن نماز مستحبی یا نماز قضا وجود ندارد و انسان در هر زمانی می‌تواند با خدای خود از طریق نماز ارتباط برقرار كند.
با این حال توصیه می‌شود در حرمین شریفین پس از نماز صبح و عصر، نماز مستحبی خوانده نشود تا از مجادله و گفت‌و‌گوی‌هایی كه گاه به مشاجره می‌انجامد پیشگیری شود.
??. نماز میت:
اغلب پس از تمام شدن نماز جماعت در حالی كه هنوز صف‌های جماعت به هم نخورده است، نماز دیگری به صورت ایستاده با جماعت خوانده می‌شود. این نماز میت است كه معمولاً پس از نمازهای واجب بر مردگان خوانده می‌شود. توصیه می‌شود كه زائران ایرانی در جهت حفظ نظم صفوف نماز و البته حفظ وحدت مسلمین، این نماز كوتاه را هم با جماعت بجا بیاورند و صفوف را ترك نكنند.
نظرات :