به گزارش سرویس جهان اسلام پایگاه اطلاع رسانی حج، مسجدالاقصی مسجدی است در جنوب حرم الشریف قدس . طول مسجد اقصی 5/81 و عرض آن 5/54 متر است . مسجد در كل دارای 11 درب ورودی است : 7 درب در شمال ، 1 درب در شرق، 2 درب در غرب و 1 درب در جنوب مسجد. سمت شمالی مسجد از بیرون دارای هفت ایوان طاق نمای بسیار زیبایی می باشد كه تماما از سنگ تراش ساخته شده اند . درب بزرگ ورودی مسجد در ایوان وسطی قرار دارد كه ارتفاع آن بلندتر از ایوان های دیگر بوده و طاق نمای آن بزرگتر از طاقنماهای دیگر می باشد . به علاوه بر روی آن طاق نماهای كوچكتر با ستونهای مرمرین زیبایی تعبیه شده است . به همین ترتیب داخل مسجد نیز شش ردیف ستون آزاد و دو ردیف ستون جانبی متصل به دیوار های شرقی و غربی وجود دارد. سقف مسجد در قسمت وسط به شكل شیروانی و در سایر قسمت ها طاق نما می باشد و در ردیف ستون های وسطی و سقف شیروانی شكل روی آنها بلندتر از قسمت های دیگر می باشد. بعضی از ستون های مسجد كه در قسمت غربی و قدیمی ترین قسمت مسجد هستند از سنگ و آجر ساخته شده و پهن و عرض هستند كه ابعاد آن 2×3 متر می باشد و با گچ نماكاری شده اند ولی در قسمت های مركزی و شرقی مسجد ستونها سنگی و از بهترین نوع سنگ های مرمر درخشان و شفاف جهان هستند كه به رنگ های مختلف سیاه – سبز – بنفش – سفید شیری – كبود یشمی و غیره شكوه خاصی به ساختمان با عظمت و فضای ملكوتی مسجد بخشیده اند . ارتفاع این ستون های سنگی كه یك پارچه هستند در حدود 5 متر می باشد. در قسمت جنوبی و وسط ، یك گنبد بلند و بزرگ وجود دارد و در زیر آن محراب با شكوه مسجد به نقش و نگار بسیار عالی تزئین یافته و كتیبه‏ای‏ دارد كه نشان می دهد صلاح‏ الدین در سال 583 هجری این محراب را بنا نموده است و در همین جا یك منبریست كه از بهترین چوب ها كه در آن با عاج و صدف‏ منبت‏ كاری شده كه نهایت درجه حیرت‏ انگیز می باشد و از كتیبه‏ای كه در آن‏ موجود است معلوم می شود كه این منبر در سال 564 هجری ساخته شده و شیشه‏ های پنجره‏ های بالای محراب آن متعلق به قرن شانزدهم میلادی است. این منبر در سال 1996 در یك آتش سوزی از بین رفت. سطح درونی این گنبد عظیم از طلای ناب می شود وزن طلاهای به كار رفته در سقف از ده ها كیلوگرم متجاوز است . بر كناره سقف گنبد و اطراف سر ستون ها و حاشیه محراب آیاتی از قرآن كریم با بهترین خط نسخ عربی و كوفی كه گاهی از طلای ناب و برجسته هستند دیده می شوند. احساس زیبایی مسحور كننده خطوط این آیات شریفه و تلألو آنها در آیینه های مورب و درخشان رنگی ستون ها ی سنگی مسجد اثر پر ابهتی كه در دل آدمی ایجاد می كند روح و جسمانتان را چنان در حقیقت و محتوای آیات قرآن فرو می برد كه آدمی به یكباره خود را از قید زمان و مكان و تعلقات فانی زندگی مادی رهادیده . در كنار یكی از ستون های گنبد بزرگ سكوئی سنگی به ابعاد 2×3 متر بر روی چهار ستون مخصوص به ارتفاع تقریبی سه متر قرار دارد كه موذن ، قاری قرآن و مكبر با یك پلكان مخصوص به آنجا رفت و مخصوصا روزهای جمعه در ادای مراسم نماز جمعه از روی آن سكو انجام وظیفه می كنند . كف مسجد كه از سنگ و كاشی ساخته شده از فرش های ایرانی مفروش است . در سمت جنوب غربی ساختمان مسجد به صورت زاویه ای به سمت غرب ادامه پیدا كرده است كه به نام مسجدالابیض (مسجد سفید) یا مسجد زنان می نامند. از غرب مسجد زنان به فاصله كمی ساختمان موزه اسلامی و به علاوه یك مناره بلند و با شكوه درست در گوشه جنوب غربی حرم شریف قرار دارد. موزه اسلامی و مسجد زنان وصل به دیوار جنوبی و غربی حصار حرم شریف واقع شده اند و در شمال موزه باب المغاربه (دروازه ی غربی) تعبیه شده است . در سمت شرقی مسجدالاقصی و وصل به آن ساختمان های ضمیمه به اسامی محراب زكریا ، مسجد چهل شهید و مسجد عمر شاخته شده اند كه همه آنها با طاق نما و درب مخصوص به داخل مسجدالاقصی راه دارند . مسجد عمر از همه ی آنها بزرگتر است. اگر درباره اوصاف ساختمان مسجد و مشخصات معماری و مصالح ساختمانی و جزء به جزء ظرایف هنری و عظمت ستون ها و خطوط كتیبه ها و محراب و گنبد و ضمائم آنها بخواهیم بررسی نموده و همه را بنویسیم در چنین مقالاتی جای نمی گیرد و لاجرم كتابی را می خواهد. وضعیت بنای مسجدالاقصی حرم الشریف در قله ی كوه موریا واقع شده است و با هدف حفاظت از صخره ی مقدس، درست بر روی قله كه سنگ معراج قرار دارد قبة الصخره نیز ساخته شد. كوه موریا از قله به پایین دارای شیب بسیار تندی بوده است و لذا برای از بین بردن آثار شیب، قبه الصخره را بر روی سكوئی بنا نمودند. از این رو ساختمان مسجدالاقصی را نیز برای آنكه كف مسجد مستوی و سطح صافی داشته باشد و اثر شیب تند كوه در آن نمودار باشد آن را در دو طبقه ساخته اند؛ ساختمان مسجدالاقصی از 150 متری جنوب صخره مقدس می شود. در مسجد زیر زمینی با افزایش شیب اصلی، ارتفاع ستون های آن نیز اضافه می گردد. سقف مسجد زیر زمینی بر روی هشتاد و هشت ستون مربعی شكل كه از سنگ ساخته شده اند قرار دارد. این ستون ها در پانزده ردیف واقع شده اند. راه ورودی مسجد زیر زمینی از ایوان مسجدالاقصی و با یك راه پله شروع می شود. این مسجد زیر زمینی در قسمت جنوبی نیز به وسیله دروازه ای به بیرون وصل می گردد، گفته می شود كه این مسجد زیر زمینی نخستین بار پیش از اسلام به وسیله ی مسیحیان به عنوان كلیسا ساخته شده بود و آنان معتقد بودند كه حضرت عیسی علیه السلام از این محل به آسمان صعود كرده است نیز گفته می شود در داخل راهرو كنار دروازه ی این مسجد زیرزمینی به قرار اطلاع هنوز كتیبه هایی از دوران قبل از اسلام و نیز آثار تصرف صلیبیون بر دیوار آن دیده می شود. بر روی مسجد زیر زمینی، ساختمان اصلی مسجداقصی احداث شده است . ساختمان اولیه ی مسجدالاقصی كه به دستور ولید بن عبدالملك ساخته شده، كوچك بود و به تدریج در طی قرن ها ی بعد توسط سلاطین و حكام و سرداران اسلامی وسعت یافت و ساختمان های دیگری در اطراف آن احداث گردید و با دادن تغییرات اساسی در معماری و نقشه و تزئینات آن و نوشتن خطوط عالی و كتیبه های زیبا و نصب ستون ها از بهترین سنگ های جهان به صورت یكی از بهترین و مجلل ترین مساجد جهان در آمد . رسول اكرم در بیان ارتباط تنگاتنگ و جایگاه مسجد الاقصی از مسجد الحرام (مكه ) و مسجد النبی (مدینه) می فرمایند: «لاتشد الرحال الا الی ثلاث مساجد: المسجد الحرام و مسجدی هذا و المسجد الاقصی » (بار و بنه به قصد سفر و زیارت بسته نشود مگر به این سه مسجد: مسجد الحرام، مسجد من و مسجد الاقصی) مسلمانان كه به اهمیت و جایگاه رفیع مسجد الاقصی و بیت المقدس و همچنین ارتباط متین آن با باورهای اسلامی واقف شدند، درصدد ایجاد تحول به سوی اسلامیت آن برآمدند. فتح بیت المقدس توسط مسلمانان در سال 638 میلادی، (15 هجری) روی داد. عمر بن الخطاب با ورود مسالمت آمیز خود و از خلال امان نامه ای كه به امان نامه عمری موسوم گشت، امنیت را برای مردم این شهر به ارمغان آورد. این سند بیانگر ارتباط سیاسی و حقانیت قانونی اسلام نسبت به قدس و فلسطین بود. پس از آنكه خلیفه مسلمانان كلیدهای شهر قدس را از "صفر نیوس" اسقف اعظم روم دریافت داشت به منطقه حرم شریف كه در آن هنگام به ویرانه ای بدل شده بود، رفته و جایگاه صخره مباركه را زیارت نمود و دستور پاكسازی كامل را دادند. طرح (بازسازی) در عهد خلافت عبد الملك بن مروان و فرزندش ولید صورت گرفت كه ساخت قبه الصخره و گنبد سلسله در عهد خلیفه عبد الملك و ساخت مسجد الاقصی و دار العماره، درب ها و آثار عدیده دیگری را شامل شد. ساختمان اولیه ی مسجد پس از ورود مسلمانان به فلسطین در سال های 709 تا 715 میلادی به دستور ولید بن عبدالملك مروان خلیفه اموی بنا گردید كه قسمتی از همان ساختمان به شكل ستون های بسیار بزرگ كه به خوبی از سایر ستون ها و قسمت های بنای مجلل مسجد مشخص است هنوز وجود دارد، مشهور است كه خراج هفت سال مملكت مصر برای احداث بنای قبه الصخره و مسجدالاقصی هزینه شده است . زلزله ای كه در سال 746 میلادی روی داد به ساختمان مسجد صدمه ی زیادی وارد كرد كه به دستور المنصور خلیفه ی وقت عباسی تعمیر گردید، چندی بعد برای دومین بار زلزله ای ساختمان مسجد را لرزاند كه این بار به دستور المهدی خلیفه ی عباسی تجدید بنا گردید. خلفای عباسی به رغم انجام مرمت های متعدد به ویژه بازسازی قبه الصخره در عهد خلیفه عباسی "مأمون" و نیز بازسازی مسجد الاقصی در دوره زمامداری "مهدی" در حد توان از عمارت مسجد الاقصی محافظت كردند، به نظر می رسد خلفای عباسی توانسته اند این كار را بدون آنكه تغییر محسوسی در شكل و شمایل و معماری اموی ها ایجاد كنند به انجام برسانند. خلفای فاطمی (الحاكم بأمر الله و فرزندش ظاهر لاعزاز دین الله) نیز بسان عباسی ها با انجام بازسازی هایی بر روی قبه الصخره و مسجد الاقصی را مرمت كردند. عبدالدهر یكی از حكام فاطمیون مصر در سال های 1034 تا 1036 میلادی ضمن انجام تعمیرات در بنای مسجدالاقصی حصار شهر بیت المقدس را كه در قسمت های جنوبی و شرقی آن در اثر زلزله خراب شده بود تعمیر نموده و آنها را به ساختمان مسجد اتصال داد. این صبغه معماری مسجد الاقصی در عهد ایوبی ها رشد و گسترش یافت به طوریكه ایوبی ها پس از آزادی و پاكسازی مسجد الاقصی از لوث صلیبی هایی كه به آن آسیب رسانده و ظاهرش را تغییر داده بودند ، مسجد را به وضعیت پیش از تهاجم صلیبی ها در آورده و ضمن انجام مرمت هایی، پاره ای تأسیسات را در آن به وجود آوردند. این اقدامات جهشی در تحول معماری به حساب آمد. مملوكیان نیز در اظهار و نمایاندن چهره معماری اسلامی مسجد مبارك الاقصی سهیم بودند و دومین جهش در رشد و پیشرفت معماری بدست آنان صورت گرفت و در واقع متمم طرح های اموی ها بود و در این دوره چهره معماری حرم شریف كه بیانگر اسلامیت مسجد مبارك الاقصی در طول این دوران ها است، تكمیل گشت. مملوكیان علاوه بر احداث راهرو ها، مدارس دینی، مناره ها و درب ها، نسبت به مرمت گنبد ها ، سقاخانه ها و نیمكت ها و محرابهای كنونی و منتشره در صحن حرم شریف اقدام كردند. هم زمان با شكل گیری معماری مسجد الاقصی، جایگاه دینی آن در نزد مسلمانان كه از قرآن كریم و احادیث شریف نشأت گرفته است، تبلور و عینیت یافت. یقیناً اگر این جایگاه نبود، قدس امروزه شاهد این معماری و آبادانی در مسجد الاقصی نبود . در بین همه ی كسانی كه برای نوسازی و توسعه و تزئینات مسجد همت گمارده اند بیش از همه نام و آثار صلاح الدین ایوبی به چشم می خورد. در سال 1099 میلادی كه شهر بیت المقدس در جنگ صلیبی به دست مسیحیان افتاد، آنان وارد حرم شده و سردار روم قسمت غربی ساختمان مسجد را به قصر اختصاصی خود تبدیل كرد. در سال 1118 میلادی مسیحیان مسجدالاقصی را قرارگاه نگهبانان خود نموده و آن را به نام كاخ سلیمان نامیدند. علاوه بر آن قسمتی از مسجد را نیز محل انبار وسائل و لوازم خود ساختند و در اطراف مسجدالاقصی ساختمانهای زیادی برای انبار و اسلحه خانه های خود بنا نمودند . مسیحیان صلیبی در تصرف بیت المقدس و ورود به حرم شریف و تجاوز به ساحت مسجدالاقصی این قدیمی ترین زیارتگاه پیروان ادیان توحیدی جهان چنان فجایعی از قتل و آدمكشی و غارت به بار آوردند كه درجزو آثار ننگین تاریخ ثبت گردیده است به طوری كه "وایمون اداژیل" قسیس فقط ده هزار نفر را كه به حرم شریف پناه برده بودند در داخل حرم كشتند و در نتیجه ی آن در داخل حرم به قدری خون جمع شده بود كه لاشه های مقتولین در آن شناور بود . علت نامگذاریمسجدالاقصی نام مسجدالاقصی در آیه اول سوره اسراء آمده‌است، كه اشاره به معراج و سیر شبانه پیامبر اسلام از مسجدالحرام به مسجدالاقصی دارد: «سبْحَانَ الَّذِی أَسرَی بِعَبْدِهِ لَیْلاً مِّنَ الْمَسجِدِ الْحَرَامِ إِلی الْمَسجِدِ الاَقْصا الَّذِی بَارَكْنَا حَوْلَهُ لِنرِیَهُ مِنْ ءَایَتِنَا إِنَّهُ هُوَ السمِیعُ الْبَصِیرُ» «منزّه‌است آن خدایی كه بنده‌اش را شبانگاهی از مسجد الحرام به سوی مسجد الأقصی- كه پیرامون آن را بركت داده‌ایم- سیر داد، تا از نشانه‌های خود به او بنمایانیم، كه او همان شنوای بیناست. ترجمه ی تحت اللفظی مسجدالاقصی ، "مسجد دورتر " است . اكثر مفسران نیز گفته اند كه منظور از آن، مسجدی است كه در حوزه ی عبادتگاه بیت المقدس ساخته شده است. ملا حسین كاشفی از مفسران قرآن نیز در تفسیر این لغت می گوید : « مسجد دورتر از اهل مكه » با دقت در این كلام چنین بر می آید كه اقصی را به معنی دورتر با مستتر شدن جمله ی (از اهل مكه) در نظر گرفته است . كه البته با توجه به مقیاس حركت وسایل نقلیه و معیار مسافت های آن زمان و محدود بودن تعداد مساجد روی زمین، در حقیقت مسجد بیت المقدس دورترین مسجد نسبت به مسجدالحرام (درمكه) بوده است ، به شرحی كه ابوبكر عتیق نیشابوری در حدیث معراج می گوید ، طی كردن مسافت بین مكه و بیت المقدس در آن زمان یك ماه طول می انجامید. نظریه ی دیگر در وجه تسمیه مسجدالاقصی به لسان قرآن از توجه به جنبه تركیب نحوی آیه است : چرا در آیه ی مباركه، كلمات "المسجد" و "الاقصی" هر دو با "ال" ذكر شده اند ؟ اگر "ال" را در مسجد، ال معرفه و تعریف بگیریم اینطور نتیجه گرفته خواهد شد كه این مسجد قبلا در قرآن مورد گفتگو قرار گرفته و از نظر گوینده یا شنونده و به طور كلی در میان مردم در زمان نزول قرآن معروف بوده است و كلمه ی مسجد گر چه لغت عربی است ولی چون قبل از اسلام متداول نبوده بنا بر این به همان معنی عام خود یعنی سجده گاه معهود تلقی می گردد و می دانیم كه در صدر اسلام و در زمان نزول این آیه چنین محل سجده و عبادتی دور از مسجدالحرام كه در میان مردم زمان معروف و شناخته شده بود همان عبادتگاه بیت المقدس بوده است . ثانیا قابل توجه است در حالی كه در نقاط دیگر قرآن در یك بیان عام از این محل با كلمه "مقدس" تعبیر و یاد شده است ولی در اینجا با لغت خاصی كه حاكی از یك بعد مكانی است توصیف و بیان شده است. به نظر می رسد كه علت بیان مسجد را در این آیه با صفت اقصی باید در رابطه با جمله "اسری بعبده" جستجو كرد زیرا هدف نشان دادن و مجسم ساختن اهمیت و عظمت حركت پیغمبر (ص) در آن سیر شبانه بوده است كه در معیار سنجش های زمانی و مكانی بشر ،امر خارق العاده ای می باشد به همین دلیل مثلا به جای جمله ی " من المسجدالحرام الی المسجدالمقدس الذی باركنا حوله ..." كه در رابطه با نحوه ی بیان قرآن در سایر نقاط عادی به نظر می رسد فرموده است :" من المسجدالاحرام الی المسجدالاقصی الذی باركنا ... " به هر حال آنچه امروز به طور عینی به نام مسجدالاقصی مشهود است مسجدی است كه در شهر بیت المقدس و در جنوب حرم شریف واقع است كه البته در بیان قرآن و حتی در بیان مردمان، منظور از مسجدالاقصی تنها ساختمان اصلی مسجد نیست بلكه منظور حتی صحن حرم الشریف و مجموعه ی اماكن مقدسه واقع در آن نیز می باشد . منابع : بیت المقدس ، مولف : مرتضی اسعدی ، انتشارات : بنیاد دایرة المعارف اسلامی، بیت المقدس در اسلام ، مولف : محمود معین احمد ، انتشارات : كتابخانه مركزی تاریخ اورشلیم (بیت المقدس) ، مولف : سید جعفر حمیدی ، انتشارات : امیر كبیر فلسطین آزاد می شود ، مولف : محمود حكیمی ، انتشارات : شفق، قم مسجدالاقصی و بیت‏المقدس‏ ، مولف :مهندس جمیل موحدخوئی ، انتشارات : نمایشگاه و نشر كتاب انتفاضةالاقصی قیام دوزخیان سرزمین مقدس ، مولف :مجید صفاتاج انتشارات : جمعیت دفاع از ملت فلسطین